Z tego filmu dowiesz się:

  • jakie elementy tworzą układ oddechowy,
  • jakie są funkcje układu oddechowego,
  • jaki związek ma budowa różnych elementów układu oddechowego z pełnioną przez nie funkcją,
  • jak powstaje głos.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Warto byłoby posiadać jakąś supermoc. Umieć robić coś, co dla innych jest niemożliwe. Genetyczne predyspozycje Wima Hofa sprawiają, że wspiął się na Kilimandżaro ubrany tylko w szorty. Przebiegł maraton za kołem podbiegunowym również w samych szortach. Przebiegł maraton na pustyni nie pijąc w ogóle wody. Ten niezwykły człowiek, pomaga swojemu organizmowi specjalnymi technikami oddechowymi. Co prawda nie każdy może zostać Wimem Hofem, ale dzięki właściwemu oddychaniu każdy może poprawić wydolność swojego organizmu. Dziś poznasz tajniki naszego układu oddechowego. Bez jedzenia można przeżyć i miesiąc. Bez wody tydzień. A bez oddechu? Mniej niż 5 minut. To pokazuje, że oddech, choć wydaje nam się czymś tak naturalnym że wręcz niezauważalnym, gdy z jakiegoś powodu ustaje, prowadzi do śmierci w bardzo krótkim czasie. Co trzeba mieć, żeby móc oddychać pełną piersią? U ssaków, a człowiek przecież jest ssakiem potrzebny jest narząd zapewniający tak zwaną wymianę gazową czyli pobieranie życiodajnego tlenu a usuwanie nadmiaru ditlenku węgla. Prześledźmy razem drogę, jaką pokonuje powietrze przy każdym wdechu i wydechu. Gotowi? To zaczynamy naszą podróż! Wdech... Zaraz, zaraz... Ale jak właściwie wciągamy powietrze? Mamy dwie możliwości — przez usta albo przez nos. Ta druga jest na ogół lepsza. Dlaczego? Pomyśl chwilę. Ważny plus oddychania przez nos odczujesz najlepiej, jeśli pędziesz zimą za odjeżdżającym autobusem. Zwykle wciągasz wtedy zimne powietrze przez rozdziawione usta. Oj, potem czujesz, że gardło jest suche i obolałe. Tymczasem w nosie w obu dziurkach jest na tyle ciasno i ciepło że powietrze zdąży się ogrzać zanim dotrze do gardła i pobiegnie dalej. Po drodze dodatkowo oczyszcza się bo w nosie jest filtrowane przez obecne tam włoski i śluz. Te bariery zatrzymują kurz pyłki roślin i inne drobiny na przykład bakterie które próbują wcisnąć się do środka. Śluz dodatkowo sprawia że powietrze się nawilża. Takie oczyszczone, ogrzane i nawilżone powietrze, przez gardło trafia dalej do krtani. Na ogół bezproblemowo, ale pewnie każdemu z Was zdarzyło się zachłysnąć i kropelka picia albo okruszek jedzenia wpadł w nie tę dziurkę. To efekt niezbyt fortunnego pomysłu matki natury, która na niewielkiej przestrzeni postanowiła położyć obok siebie orurowania dwóch systemów oddechowego i pokarmowego. Przełyk i tchawica leżą bardzo blisko siebie i o ile połknięcie powietrza do żołądka może nas co najwyżej przyprawić o nieprzyjemne odbijanie to wciągnięcie do dróg oddechowych jakiegoś pokarmu albo płynu może mieć o wiele poważniejsze konsekwencje z uduszeniem włącznie. Dlatego przy połykaniu specjalna chrząstka zwana nagłośnią odgina się, blokując wejście pokarmu do górnej części tchawicy. Nazwa tej chrząstki jest bardzo adekwatna. Ta klapka zabezpiecza właśnie narząd głosu, czyli krtani. Zadanie dla Ciebie. Powiedz teraz na wdechu zdanie „Dziś jest piękna pogoda”. Brzmi dziwnie, prawda? To dowód na to, że ludzki głos lepiej powstaje, kiedy wydychamy powietrze. Przechodząc przez część krtani zwaną głośnią, wprawia w ruch rozpięte tu błony, tak zwane struny głosowe. Ich wibracje generują dźwięki. We współpracy z umięśnionym językiem tworzą się słowa. Jak widzisz, możesz słuchać tego filmu między innymi dzięki efektywnej pracy mojej głośni i strun głosowych. Nie wszystkie dźwięki wymagają współpracy strun głosowych. Pomyśl, które powstają bez ich udziału? Jeśli mówisz, że chodzi o szept, brawo! Z prądem powietrza pędzimy dalej do tchawicy. To mierząca około 11 centymetrów długości rura, wyglądem przypominająca tę od odkurzacza. Zbudowana jest z podkowiastych elastycznych chrząstek połączonych mięśniami i więzadłami a w środku wysłana jest urzęsionym nabłonkiem produkującym śluz. Taka wyściółka potrafi wyłapać ciała obce, drażniące dymy i innych intruzów, niczym ta w nosie. Jeśli uzna ich za coś niebezpiecznego uruchamia odruch kaszlu i wypycha je na zewnątrz z dużą prędkością, dochodzącą do stu dwudziestu kilometrów na godzinę. Już dość długo wędrujemy, ale do naszego narządu wymiany gazowej, czyli do płuc jeszcze kawałek drogi. Tchawica rozgałęzia się na 2 oskrzela główne z których każde zaopatruje w powietrze jedno płuco. Lewe dzieli się na 2 oskrzela płatowe a prawe na 3, bo tyle płatów ma prawe płuco. Płuca mieszczą się w klatce piersiowej po obu stronach serca. Każde ma wysokość około dwudziestu sześciu centymetrów i kształt ściętego stożka. Jak już może udało Ci się zauważyć nie są do końca symetryczne ale nie przeszkadza im to w pracy. Oskrzela dzielą się dalej, niczym sieć drogowa na coraz drobniejsze drogi i dróżki, czyli oskrzeliki. Najmniejsze zakończone są pęcherzykami płucnymi. To miejsce, w którym zachodzi właściwa wymiana gazowa. Pęcherzyki są zbudowane z jednowarstwowego nabłonka na tyle cienkiego, że swobodnie mogą przez niego przenikać gazy. Jeśli spojrzysz na rysunek, to zobaczysz że każdy pęcherzyk jest jakby otulony siateczką drobniuteńkich naczyń krwionośnych. Tlen z wydychanego powietrza przenika z pęcherzyków płucnych do krwi krążącej w tych naczyniach i jest niesiony z nią do tkanek a ditlenek węgla z krwi trafia do wnętrza pęcherzyków skąd jest usuwany na zewnątrz przy wydechu. To opis detaliczny. A teraz wyobraź sobie, że takich pęcherzyków jest około trzystu milionów w każdym płucu. Gdyby je wszystkie rozciąć i ułożyć jeden obok drugiego to zajęłyby powierzchnią kortu tenisowego czyli około 140 metrów kwadratowych. O pracy płuc opowiem Ci w innym filmie tej playlisty. Tu czas już na głęboki wydech. Schrup orzeszka, a potem czas na ostatnie zadanie w tej lekcji. Powiedziałam już, że płuco prawe jest trzypłatowe, a lewe ma 2 płaty. Lewe jest zatem nieco mniejsze od prawego. Jak myślisz, dlaczego? Masz rację, to przez serce. Jest ono położone bardziej po lewej stronie klatki piersiowej i płuco musiało mu zrobić miejsce. Układ oddechowy tworzą drogi prowadzące powietrze: jama nosowa i ustna, gardło, krtań tchawica, oskrzela i oskrzeliki oraz właściwe narządy wymiany gazowej parzyste płuca zbudowane z pęcherzyków płucnych. Możemy odetchnąć głęboko! Temat budowy układu oddechowego za nami. Chcesz się dowiedzieć więcej o tym układzie? Oglądaj inne filmy z tej playlisty!

Lista wszystkich autorów

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Magdalena Adamska

Materiały: Magdalena Adamska, Patrycja Ostrowska, Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Grzegorz Jakubiec, Раїса Скорик

Animacja: Dobrawa Szlachcikowska, Patrycja Ostrowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

pch.vector (Licencja Freepik)
Darius Dan (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
UPROXX Studio (Licencja CC BY)
Polina Tankilevitch (Licencja Pexels)
Free Videos (Licencja Pexels)
Ivan Samkov (Licencja Pexels)
Engin_Akyurt (Licencja Pixabay)
Engin_Akyurt (Licencja Pixabay)
cottonbro (Licencja Pexels)
fauxels (Licencja Pexels)
ArtHouse Studio (Licencja Pexels)
Ketut Subiyanto (Licencja Pexels)
ArtHouse Studio (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
Alex Pelsh (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Engin_Akyurt (Licencja Pixabay)
Yaroslav Shuraev (Licencja Pexels)
Wang W, Chen D, Chen S, Li D, Li M, Xia S, Zheng H (CC BY 2.5)
Kampus Production (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg