Próbny egzamin ósmoklasisty z matematyki 2024 już w poniedziałek 22.04

- Matematyka
- Fizyka
- Chemia
- Biologia
- Technika
- Przyroda
Egzaminy
- Ósmoklasiści
- Maturzyści
Inspiracje
Współpraca
FAQ
Pi-stacja Україна

Fundacja Katalyst Education, twórca Pi-stacji, jest organizacją pożytku publicznego. Możesz wesprzeć nas przekazując swój 1,5% podatku lub darowiznę. WPŁAĆ KRS:0000558853

Ty gadzie!

Gady

Ty gadzie! 11:14
Żółwie 08:34
Węże i jaszczurki 11:43
Krokodyle 09:09

Google Classroom Microsoft Teams

Newsletter

Z tego filmu dowiesz się:

jakie są wspólne cechy wszystkich gadów,
że do gadów należą jaszczurki, węże, krokodyle i żółwie,
jakie są główne przystosowania gadów do życia na lądzie,
co to znaczy, że gady są zmiennocieplne,
jak rozmnażają się gady i jak przebiega ich rozwój,
jakie jest znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja:

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Gady są zmiennocieplne. To znaczy, że ich temperatura zależy od temperatury otoczenia. Nie oznacza to jednak, że jest taka sama jak temperatura tego otoczenia. Najlepszym przykładem są wielkie morskie żółwie skórzaste. Pływają zarówno w ciepłych wodach zwrotnikowych o temperaturze około 28 stopni Celsjusza jak i w rejonach arktycznych gdzie woda ma jakieś 7 stopni Celsjusza. Wnętrze ich ogromnego ciała utrzymuje w obu sytuacjach temperaturę 25-27 stopni Celsjusza. Jak one to robią? Sekretem są potężne mięśnie które w czasie pracy takiej jak pływanie generują duże ilości ciepła. No dobrze, powiecie to działa gdy woda wokół jest chłodna. Ale przecież w trakcie pływania w tropikach mięśnie też pracują. A przy ciepłej wodzie albo wręcz na ciepłym lądzie mogą przegrzać ciało. Tu wkracza specjalny mechanizm krążenia. Naczynia w kończynach działają w taki sposób że przepuszczają do wnętrza ciała tylko tyle ciepłej krwi by utrzymać tam pożądane 27 stopni Celsjusza. Tak mniej więcej. Reszta pozostaje na obwodzie. W końcu łapy czy płetwy łatwiej schłodzić. Zdarzyło Ci się kiedyś natknąć na gada? I nie, nie chodzi mi o plastikowe, zabawkowe dinozaury o które można się potknąć na dywanie. Jeśli tak — możesz się uznać za szczęściarza bo krajowych gadów mamy tylko 9 gatunków. I wcale nie tak łatwo je dostrzec gdyż starają się nie rzucać w oczy. Jeśli jesteś uważnym obserwatorem to może czasem zobaczysz kątem oka umykającą po piaszczystej ścieżce jaszczurkę zwinkę. A gdy lubisz leśne wędrówki może uda Ci się natrafić na wygrzewającego się na kamieniu zaskrońca albo żmiję zygzakowatą. Oprócz wymienionych w Polsce żyją jeszcze: padalec zwyczajny, jaszczurka zielona i jej kuzynka żyworódka, wąż Eskulapa, gniewosz plamisty no i jedyny żółw, błotny. Ale nie wszędzie jest tak ubogo. Na całym świecie mieszka ponad 9000 gatunków gadów. Są duże i małe. Wodne i lądowe. Drapieżne i roślinożerne. Wszystkie mają jednak pewne wspólne cechy które pozwalają je zaliczyć do jednej gromady. Jakie? O tym, po orzeszku. Wszystkie gady są zmiennocieplne. Ich metabolizm jest zbyt powolny by utrzymać stałą temperaturę ciała niezależnie od temperatury zewnętrznej. To oznacza, że gdy wokół ziąb zapadają w coś w rodzaju hibernacji. Nie poruszają się, nie jedzą nawet nie wydalają czekając na zmianę warunków na bardziej korzystne. To z tego powodu niewiele jest gadów spędzających większość życia w wodzie. Bo wychładza ona kilkukrotnie szybciej niż powietrze a jeszcze mniej takich które zamieszkiwałyby zimne strefy naszej planety. By się ogrzać gady wygrzewają się w słońcu ale upały też im nie służą. W gorącym otoczeniu mogą się mocno przegrzać. Większość gatunków przeczekuje najgorętsze godziny dnia w wodzie norach, jaskiniach albo zagrzebana w chłodnej ziemi. Gdy nie mogą ochłodzić się w wodzie albo ziemi ziają, otwierając szeroko pyski. Trochę jak psy. W przeciwieństwie do płazów gady nie potrzebują wodnego środowiska do codziennego funkcjonowania. Dzięki pokrytej łuskami skórze nie wysychają łatwo jak płazy więc nie muszą ograniczać się do miejsc położonych blisko wody. Ba, są wśród nich nawet gatunki pustynne. Ta cecha skóry oraz brak gruczołów potowych sprawia jednak, że gady nie potrafią efektywnie pozbywać się nadmiaru ciepła. Łuskowata budowa skóry sprawia też że nie rośnie ona wraz z samym gadem. Dlatego wszystkie gady linieją czyli zrzucają te skórę a w zasadzie martwe warstwy naskórka. Jedne zwykle w całości jak węże czy jaszczurki inne po kawałku jak żółwie i krokodyle. Nowa skóra tworząca się pod spodem jest obszerniejsza i umożliwia dalszy wzrost jej właściciela. Gady umieją zresztą nie tylko zmieniać skórę. Ale też jej kolor. Potrafią bowiem manipulować wielkością komórek barwnikowych znajdujących się w głębszych warstwach naskórka oraz ich odległością od siebie. Najbardziej widowiskowym przykładem takiej zmienności jest kameleon który już w kilkadziesiąt sekund dostosowuje barwę do otoczenia lub nastroju. Żółwie są z kolei jedynymi kręgowcami z pancerzem wyglądającym jak szkielet zewnętrzny krabów czy ślimaków. Gadzie pancerze powstały jednak z przekształconych kości czyli w zasadzie są szkieletem wewnętrznym. Tyle, że widocznym na zewnątrz. Wszystkie gady, nawet żółwie mają też ogon który jest ruchliwy a u części gatunków chwytny. Gadzie zęby są niezróżnicowane. Wszystkie wyglądają identycznie jak siedzące w szczękach stożki. Żółwie zamiast zębów mają kostne płytki którymi wbrew pozorom potrafią skutecznie gryźć. Z kolei gady jadowite, głównie węże posiadają specjalne zęby jadowe. Gadzie serce jest bardziej zaawansowane niż płazie. Ma co prawda tylko jedną komorę ale przedzieloną niepełną przegrodą co pozwala lepiej zarządzać krwią utlenowaną i odtlenowaną. O funkcjonowaniu układu krążenia opowiemy w filmach o człowieku. Jest jeszcze jedna ważna cecha odróżniająca gady od ich poprzedników — płazów. To zdolność do rozmnażania się bez wody. Jaja gadów są otoczone skórzasta osłonką która chroni je przed wysychaniem. Większość gadów składa jaja w specjalnie budowanych gniazdach ale potem nie interesuje się nimi. Zarodek w trakcie rozwoju korzysta z żółtka a gdy wyczerpie ten zapas pokarmu wykluwa się i jako mała kopia dorosłego osobnika musi sobie radzić sam. Niektóre gatunki aktywnie bronią gniazd ale nie opiekują się młodymi po wykluciu. Są też gady które inkubują jaja wewnątrz ciała czyli można powiedzieć, że chodzą w ciąży. Na zewnątrz wydostają się dopiero w pełni ukształtowane osobniki będące miniaturą dorosłego. Taki sposób rozrodu nazywano jajożyworodnym. A polega on na tym, że zarodki rozwijają się w jaju i korzystają z żółtka tyle, że we wnętrzu organizmu matki. Są i takie gad,y u których rozwój zarodków przebiega dzięki stałemu dopływowi składników odżywczych z ciała matki. Czyli są one naprawdę żyworodne. Ale to temat na zupełnie inny film. Najbardziej opiekuńczymi gadam wydają się być krokodyle. Opiekują się one potomstwem nawet do trzeciego roku życia. Nosząc młode w paszczy i chroniąc je przed drapieżnikami. Mają nawet swoje przedszkola w których jedna samica zajmuje się czasowo potomstwem innych. Oglądasz uważnie? To wymień trzy cechy odróżniające gady od płazów. Sucha skóra przez którą nie da się oddychać możliwość rozmnażania się bez wody serce z dwoma przedsionkami i jedną komorą, która może być częściowo przedzielona przegrodą. A może zastanawiało Cię po co są gady? Łażą, straszą, a niektóre nawet jadowicie kąsają. Ludzie z reguły boją się gadów. Tymczasem pełnią one wiele pożytecznych funkcji choćby ograniczają liczbę szkodników. Węże trzymają w ryzach myszy i szczury które niszczą plony a krokodyle i ich krewniacy ryby które w nadmiarze wyjadają wodną roślinność i drobne organizmy którymi same się żywią. Mniejsze gady jak jaszczurki czy gekony dziesiątkują populację owadów z których wiele jest też szkodnikami naszych upraw i zagraża nam w domach. Gady to też swoiste służby sanitarne. Zjadają martwe zwierzęta zapobiegając tym samym rozprzestrzenianiu się groźnych chorób. Gady są pożyteczne także dlatego że same często są zjadane. Stanowią pożywienie wielu drapieżników takich jak jastrzębie, orły czy sowy. Małe morskie żółwie to przysmak rekinów. Choć może o tym nie wiesz, drobne gady odgrywają też rolę w zapylaniu roślin. Człowiek poluje na nie od wieków i uznaje wiele gatunków za przysmak. Gadzie skóry uznawane są za bardzo wytrzymałe, a zarazem miękkie. Służą do wyrobu butów i galanterii skórzanej. Jad węży to niezbędny składnik surowic przeciwko ich ukąszeniom ale także surowiec do wyrobu wielu leków. Gady to kręgowce zmiennocieplne. Zaliczamy do nich krokodyle, żółwie węże i jaszczurki oraz żywe skamieliny hatterie. Żyją w wodzie, na lądzie lub na pograniczu tych środowisk. Wszystkie gady przechodzą co jakiś czas wylinkę czyli zrzucają starą skórę w całości lub po kawałku by móc rosnąć. U większości gatunków potomstwo wykluwa się z jaj które do swego rozwoju nie potrzebują środowiska wodnego. Na dzisiaj to już wszystko. Obejrzyj nasze pozostałe filmy z playlisty gady, a po więcej materiałów zajrzyj na naszą stronę pi+stacja.tv

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga

Lektor: Weronika Brzezińska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Patrycja Ostrowska

Materiały: Weronika Brzezińska, Patrycja Ostrowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Klaudia Abdeltawab, Анна Альохіна

Montaż: Weronika Brzezińska, Patrycja Ostrowska

Animacja: Patrycja Ostrowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

Pi-stacja jest otwartym zasobem edukacyjnym stworzonym przez fundację Katalyst Education, który realizuje Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ: 4. Dobra Jakość Edukacji oraz 10. Mniej Nierówności.

O projekcie
Ile kosztuje Pi-stacja?
Często zadawane pytania

Kontakt
Zapisz się na newsletter
Współpracuj z nami
Zobacz, jak możesz nam pomóc

Fundacja Katalyst Education
Polityka prywatności