Próbna matura z matematyki 2024: Pobierz arkusz

- Matematyka
- Fizyka
- Chemia
- Biologia
- Technika
- Przyroda
Egzaminy
- Ósmoklasiści
- Maturzyści
Inspiracje
Współpraca
FAQ
Pi-stacja Україна

Fundacja Katalyst Education, twórca Pi-stacji, jest organizacją pożytku publicznego. Możesz wesprzeć nas przekazując swój 1,5% podatku lub darowiznę. WPŁAĆ KRS:0000558853

Odporność człowieka

Krążenie

Budowa i funkcje układu krążenia 12:02
Krwiobieg mały i duży 08:48
Skład i funkcje krwi 10:34
Higiena i choroby układu krążenia 10:29
Budowa i funkcje układu limfatycznego 08:28
Odporność człowieka 12:46

Google Classroom Microsoft Teams

Newsletter

Z tego filmu dowiesz się:

co to jest odporność wrodzona i odporność nabyta,
jakie są sposoby nabywania odporności czynnej, biernej, naturalnej, sztucznej,
jak działają szczepionki i surowice,
po co wykonuje się przeszczepy,
co to jest alergia,
czym jest AIDS.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja:

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Pewnie zdarzyło Ci się upuścić smartfon i wiesz jakie to szczęście, gdy okaże się że jest odporny na wstrząsy i upadki. Ogrodnicy chętnie uprawiają odmiany drzew i krzewów odporne na przymrozki i choroby a miłośnicy survivalu wybierają odzież odporną na przemoczenie. Jak widzisz, odporność ma wiele twarzy. W tym filmie opowiem Ci czym jest odporność organizmu i jak działa nasz układ odpornościowy nazywany też immunologicznym. Szczęśliwie matka natura wyposażyła nas w mechanizmy, które już od urodzenia zapewniają nam odporność na ataki z zewnątrz. Te podstawowe linie obrony nie różnicują czy mają do czynienia z groźnym dymem pyłem czy mikrobem. Po prostu stanowią fizyczną barierę przed wszystkim, co obce. Pomyśl przez chwilę, które struktury w naszym ciele stanowią taką pierwszą granicę? Mówisz, że skóra? Jasne! Dzięki swojej budowie, stanowi skuteczną barierę mechaniczną którą dodatkowo wzmacniają produkowane przez gruczoły skórne pot i łój. Coś jeszcze? Owszem! W nosie i drogach oddechowych mamy rzęski i śluz, które wychwytują i zatrzymują nieproszonych gości takich jak pyły, dymy, bakterie i wirusy. A jak już przechwycą wroga to kaszlem albo kichnięciem potrafimy szybko wyrzucić go z wnętrza, byle dalej od nas. Podobną rolę w układzie pokarmowym spełnia odruch wymiotny kolejny z odruchów obronnych. Gdy coś nam bardzo nie smakuje, usuwa to nie czekając, by poszło dalej i nam zaszkodziło. Taką barierą ochronną są też łzy z którymi wypłakujemy to, co drażni nasze oczy czy bakteriobójcze substancje zawarte w ślinie oraz niskie pH soku żołądkowego które dobija większość mikrobów nie rozróżniając zresztą czy są pożyteczne, czy szkodliwe. W obronie przed mikrobami pomagają nam też same mikroby. Na skórze i w jelitach mamy ich całe mnóstwo! To zasiedziali rezydenci nazywani bakteriami symbiotycznymi. Korzystają z naszej gościnności a w zamian dbają, aby nieproszeni goście nie rozpanoszyli się zanadto. Wszystkie wymienione mechanizmy mają jedną wspólną cechę. Nie są skierowane przeciwko konkretnym agresorom, lecz ogólnie chronią nas przed światem zewnętrznym. Dlatego zaliczamy je do odporności nieswoistej. Jak się zapewne domyślasz skoro istnieje odporność nieswoista to powinna istnieć i swoista. O tej opowiem Ci, gdy schrupiesz orzeszka. Niestety, nieswoista odporność to raczej mur czy fosa niż wojsko czy straż graniczna. Stąd co sprytniejszym agresorom udaje się przebić przez nasze strzeżone granice. Na szczęście dysponujemy także o wiele lepiej wyszkoloną amią. Jej pierwszą linię stanowią oddziały białych krwinek które nieustannie patrolują nasz organizm i wyłapują to, czego nie rozpoznają jako swoje. Zjadają wszystko, co się napatoczy wirusy, bakterie, jednokomórkowe pasożyty czy komórki nowotworowe. Do tego pełnią rolę czyścicieli usuwając martwe lub uszkodzone komórki i cząsteczki zanieczyszczeń. Pod tym względem są nieswoiste niczym śluz czy ślina. Jeśli schwytają jakiegoś wroga nie tylko go jednak zabijają ale i przekazują jego dane do centrali. Dzięki temu inne białe krwinki uczą się jak rozpoznawać i zwalczać jemu podobnych. Taka prezentacja działa trochę jak rysopis przestępcy przesłany na policję. Policją zaś są oddziały białych krwinek zwanych limfocytami. Stanowią one kolejną linią obrony organizmu, odporność swoistą. Każdy intruz uznany za wroga ma pewne charakterystyczne elementy niczym przestępca znaki szczególne. Nazywamy jej antygenami. Takie antygeny mają bakterie wirusy czy pasożyty. Rozpoznając te antygeny limfocyt albo bezpośrednio atakuje i niszczy mikroba–przestępcę niczym komandos albo używa do walki amunicji zwanej przeciwciałami. Przeciwciała to zresztą super selektywna amunicja, przypominająca bardziej rakiety z naprowadzaniem niż zwykłe kule. Atakują bowiem tylko wroga który posiada określone antygeny. Działając w sposób skoordynowany nasz układ odpornościowy radzi sobie z większością zakażeń niszcząc wrogie oddziały. Co więcej, po każdej infekcji pozostaje pewna pula limfocytów już wytrenowanych do walki. Stanowią one bazę pamięci immunologicznej. Dzięki niej przy kolejnym kontakcie z tym samym wrogiem oddziały atakują szybciej i z większą siłą czyli organizm lepiej radzi sobie z zarazkiem, często nie pozwalając na rozwój choroby bo zdusi zakażenie w zarodku. Ten rodzaj odporności nazywamy też nabytą bo zdobywamy ją dopiero po kontakcie z określonym antygenem. Jeśli na przykład nigdy nie mieliśmy kontaktu z wirusem świnki to nie będziemy na niego odporni. Kiedyś kontakt z mikrobem często kończący się zachorowaniem i to wcale nielekkim to był w zasadzie jedyny sposób nabycia odporności swoistej. Nazywamy ją czynną naturalną. Na szczęście medycyna wymyśliła lepszy. To szczepienia. Każde dziecko powinno być obowiązkowo zaszczepione na kilka najpoważniejszych chorób, jakie zagrażają mu w dzieciństwie. Szczepionka to też kontakt z mikrobem ale w kontrolowanych warunkach. Trochę jakby nasi policjanci limfocyty mogli się z nim zetknąć na komisariacie a czasem wręcz tylko obejrzeć sobie jego zdjęcie. Mikroby w szczepionkach są zwykle martwe albo przynajmniej uszkodzone tak by nie mogły nam zaszkodzić. Coraz częściej w szczepionkach są tylko ich fragmenty same znaki szczególne które najłatwiej rozpoznać. Odporność zdobyta przez taki kontakt też jest czynna, ale sztuczna. Czynna oznacza, że trenujemy policjantów by przy kolejnej okazji sami walczyli z intruzami. Bywają jednak sytuacje gdy choroba nas już dopadła, a policja limfocytów z jakiegoś powodu się leni. Wtedy nie ma na co czekać. Idziemy na skróty i podajemy do krwi chorego gotowe przeciwciała potrafiące walczyć z wrogiem. Takie przeciwciała są w surowicy czyli płynnej części krwi osób albo zwierząt uodpornionych na daną chorobę. Odporność nabytą tą drogą nazywamy bierną sztuczną. Nie jest ona tak długotrwała jak ta po przechorowaniu czy szczepieniu. Obce przeciwciała zwykle bowiem znikają po pewnym czasie. Przykładem choroby, która pozbawia nas odporności jest AIDS. Wywołuje ją wirus HIV który atakuje właśnie komórki które na co dzień bronią nas przed zakażeniami. Bez nich jesteśmy bezbronni. Nie umiemy bronić się nie tylko przed mikrobami, ale też przed własnymi zmienionymi nowotworowo komórkami. To dlatego jednym z objawów AIDS są nowotwory. Jest jeszcze jeden przyjemny i zupełnie naturalny sposób zdobywania gotowych przeciwciał czyli odporności biernej. Masz jakiś pomysł, kiedy dostajemy takie gotowe przeciwciała? Podpowiem Ci, że wytwarza je bardzo nam bliski organizm. To okres ciąży, kiedy przez łożysko trafiają do organizmu dziecka przeciwciała matki. Chronią one młody organizm z jeszcze niedojrzałym układem odpornościowym przez pierwsze miesiące życia. Część przeciwciał matka przekazuje też gdy karmi dziecko piersią. Wydawałoby się, że układ odpornościowy to samo dobro. Pomyśl jednak, czy istnieją sytuacje w których mógłby szkodzić? Okazuje się, że tak i jest ich całkiem sporo. O jednej, konflikcie Rh mówiliśmy w innym filmie tej playlisty. Najbardziej spektakularna jest kwestia przeszczepów. Gdy czyjeś serce albo płuca są zupełnie zniszczone i przestają działać możemy je jedynie zastąpić narządem od kogoś zmarłego. To jedyna szansa na życie ale nasz organizm nie rozumie że przeszczepiony narząd jest nam potrzebny. Jeśli rozpozna w nim obcego będzie z nim walczyć, a jeśli wygra przeszczep zostanie odrzucony. To dlatego zawsze bada się zgodność tkankową, czyli sprawdza, na ile podobne antygeny ma narząd dawcy i biorcy. Im mniej różnic tym większa szansa na sukces. Pamiętaj, każdy z nas jest potencjalnym dawcą tkanek i narządów. Żeby zakazać ich pobrania po śmierci musimy wyrazić tak zwany aktywny sprzeciw i zgłosić ten fakt do Centralnego Rejestru Sprzeciwów albo nosić przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie. Tylko po co to robić? Nie zabieraj swoich narządów do Nieba! Tu na Ziemi przydadzą się komuś o wiele bardziej! Już wiesz, że nasz układ odpornościowy to świetnie zorganizowana armia wyczulona na każdy wrogi atak. Czasami wręcz za bardzo. Zdarza się, że kontakt z zupełnie nieszkodliwym związkiem na przykład roślinnym pyłkiem, kurzem czy mlekiem, stawia na nogi całą naszą policję. Uruchamia się wówczas zestaw takich objawów jak wysypka, swędzenie łzawienie, kaszel czy katar. Jak nazywa się stan nadwrażliwości na nieszkodliwe czynniki? Uzupełnij wisielca i sprawdź! Dla podpowiedzi ujawniłam wszystkie samogłoski. Prawidłowa odpowiedź to alergia. Odporność wrodzoną tworzy skóra błony śluzowe, płyny ustrojowe odruchy obronne i część białych krwinek. Odporność nabytą tworzą białe krwinki po kontakcie z konkretnymi czynnikami bakteriami, wirusami czy pasożytami. Odporność nabyta czynna powstaje po kontakcie z agresorem lub podaniu szczepionki. Nabyta bierna to przeciwciała otrzymane z zewnątrz. Te zyskane od matki są naturalne. Podane z obcą surowicą — sztuczne. Myślę, że nasze dzielne przeciwciała zasłużyły na lajka! A Ty jeśli nie chcesz ominąć żadnych pistacjowo–biologicznych nowości pamiętaj o subskrypcji!

Lista wszystkich autorów

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Patrycja Ostrowska

Materiały: Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Grzegorz Jakubiec, Татьяна Кравец

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

Pi-stacja jest otwartym zasobem edukacyjnym stworzonym przez fundację Katalyst Education, który realizuje Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ: 4. Dobra Jakość Edukacji oraz 10. Mniej Nierówności.

O projekcie
Ile kosztuje Pi-stacja?
Często zadawane pytania

Kontakt
Zapisz się na newsletter
Współpracuj z nami
Zobacz, jak możesz nam pomóc

Fundacja Katalyst Education
Polityka prywatności