Z tego filmu dowiesz się:

  • jak zbudowany jest obwodowy układ nerwowy,
  • czym jest neuron i z jakich elementów się składa,
  • jak zachodzi przewodzenie impulsów nerwowych.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Czy wiesz, że nerwy obwodowe działają z różną prędkością? Gdy uderzysz się w paluch informacja o tym dociera do mózgu z prędkością ponad 30 kilometrów na godzinę czyli w oka mgnieniu ale ból przychodzi sporo później. To dlatego, że jest przesyłany innymi włóknami. Niektóre się nie śpieszą. Można powiedzieć, że przewodzą na piechotę z prędkością około 3 kilometrów na godzinę. Bólowy impuls zostaje przepuszczony przez nasz mózg by objawić się gromkim: ałaj! Nie powstrzymuj tego. Dowiedziono, że głośny krzyk albo przeklinanie pozwala zmniejszyć nieprzyjemne doznania. Ludzkie ciało można porównać do robota sterowanego z centralnej jednostki sterującej. Mówiliśmy o tym w innym filmie tej playlisty. Nawet najlepsza jednostka sterująca nie mogłaby jednak nic konstruktywnego z robotem zrobić, gdyby nie odbierała sygnałów płynących na przykład z zainstalowanych na nim kamer czy czujników temperatury ani nie miała połączenia z poruszającymi nim siłownikami. W robotach takie połączenia są realizowane kablami. A w ludzkim ciele? Też. Te kable to nerwy biegnące w najdalsze zakamarki ciała i dostarczające mózgowi czyli naszej centralnej jednostce sterującej informacje o ciele i świecie zaś ciału, instrukcji z mózgu mówiących co należy robić. Skąd jednak brać informacje? Ich odbieraniem zajmują się struktury zwane receptorami rozmieszczone w całym ciele zarówno na powierzchni jak i we wnętrzu. Z kolei instrukcje z mózgu dostarczane są do tak zwanych efektorów. Głównie siłowników czyli mięśni ale także do narządów wewnętrznych i gruczołów, które wytwarzają hormony. Całość okablowania łącznie z zestawem receptorów i efektorów nosi nazwę obwodowego układu nerwowego. Ten układ składa się z dwóch bardzo różniących się między sobą części. Somatycznej i autonomicznej. Tej drugiej poświęcimy osobny film. Tu zajmiemy się pierwszą. Zadaniem somatycznego układu nerwowego jest zbieranie informacji o tym co się dzieje na zewnątrz czyli poza ciałem i przekazywanie tych informacji do centralnej jednostki sterującej. W drugą stronę biegną informacje do mięśni zależnych od naszej woli przekazujące instrukcje do skurczu. Schrup orzeszka, a za chwilę opowiem Ci o tym, kto i jak zbiera w ciele informacje o tym, co na zewnątrz. Zbieraniem informacji o tym co dzieje się na zewnątrz nas zajmuje się czuciowa część obwodowego układu nerwowego. To sieć nerwów przekazujących informacje z receptorów rozmieszczonych w skórze mięśniach i ścięgnach do rdzenia kręgowego skąd część tych informacji jest przekazywana dalej do mózgu. Są nerwy, które przekazują dane o świecie zewnętrznym do mózgu bez pośrednictwa rdzenia kręgowego. To nerwy czaszkowe. Jest ich 12 par. O nich oraz o typach receptorów odbierających wrażenia zmysłowe więcej dowiesz się z filmów o zmysłach. Drugą część somatycznego układu nerwowego stanowią nerwy, dzięki którym mamy kontrolę nad mięśniami. Część z nich mieści się w czaszce i wydaje polecenia na przykład mięśniom gałek ocznych czy języka. Większość wychodzi parami z rdzenia kręgowego między kręgami kręgosłupa. Mamy 31 takich par. Dostrzegasz podobieństwo z budową kręgosłupa którą tłumaczyliśmy w lekcji o układzie kostnym? Tymi nerwami z mózgu lub rdzenia kręgowego polecenia trafiają do mięśni a one w odpowiedzi kurczą się. Trochę już opowiadamy o tym co robią nerwy ale jak taki nerw wygląda? Z grubsza można powiedzieć że nerw to wiązka włókien będących wypustkami komórek nerwowych. Poprzez te wypustki komórki nerwowe łączą się ze sobą a także ze wspomnianymi wcześniej receptorami i efektorami. Każda komórka nerwowa ma krótkie wypustki którymi zbiera informacje z zewnątrz w tym od innych neuronów oraz jeden długi kabelek którym wysyła informacje dalej w świat. Krótkie wypustki to dendryty. A długą nazywamy neurytem albo aksonem. Z grubsza biorąc każdy neuron może mieć wiele dendrytów, ale tylko jeden akson. Najdłuższe aksony mają nawet ponad metr długości. Są zgrupowane w nerwie kulszowym i prowadzą informację z rdzenia kręgowego aż do stóp i odwrotnie. Wiązka aksonów to właśnie nerw. Najgrubsze nerwy mogą mieć ponad centymetr średnicy. Podobnie jak kable też przewodzą elektryczność. Konkretnie potencjał elektryczny generowany w komórkach nerwowych. I podobnie jak kable elektryczne wydajniej i szybciej przewodzą gdy mają izolację. Izolację włókien nerwowych nazywa się mieliną a włókna, które ją posiadają mielinowymi. Mielina składa się głównie z tłuszczu. Otacza włókna nerwowe ale w przeciwieństwie, do izolacji na kablach elektrycznych ma przerwy, nie od parady. W tych przerwach potencjał elektryczny jest wzmacniany co zapobiega wygaszeniu impulsu elektrycznego w trakcie długiej drogi takiej jak z krzyża do podeszwy. Są i nerwy pozbawione mielinowej osłonki. Bezmielinowe. W nich przewodzenie odbywa się wolniej. Warto zapamiętać, że neuron zawsze działa na zasadzie wszystko albo nic. Zawsze przewodzi impuls na pełnej swojej prędkości choć dla różnych neuronów może być ona różna. Największe opóźnienia powstają na łączach czyli w miejscach gdzie akson jednego neuronu łączy się z dendrytem kolejnego. Te miejsca to synapsy. Wyglądają trochę jak spłaszczone woreczki przedzielone szczeliną. W nich elektryczny potencjał zmieniany jest na sygnał chemiczny. Uwalniane są cząsteczki zwane neuroprzekaźnikami które muszą pokonać szczelinę synaptyczną by pobudzić kolejny neuron do pracy czyli wytworzenia potencjału elektrycznego który popędzi jego aksonem do następnego łącza. I trochę jak w układzie elektrycznym im więcej łączy po drodze tym większe opóźnienia przesyłu. W mielinowym włóknie informacja może biec z prędkością ponad 400 kilometrów na godzinę. Pozbawionym mieliny około trzech. Ale gdy mamy do pokonania wiele synaps zwalnia nawet do paruset metrów. Nasze ciała nie są na szczęście zbyt rozległe, więc te opóźnienia nie przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu. Wiesz już sporo o somatycznym obwodowym układzie nerwowym. Powiedz, gdzie kończą się włókna ruchowe tego układu? Masz rację, w mięśniach. Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów czaszkowych i rdzeniowych. Nerwy dzielimy na czuciowe odbierające bodźce z receptorów i przekazujące je do ośrodkowego układu nerwowego ruchowe, przewodzące impulsy z ośrodkowego układu nerwowego do efektorów, mięśni lub gruczołów i mieszane zawierające i włókna czuciowe i ruchowe. Jeśli ten film Ci się podobał sprawdź jak szybko informacja o tym zostanie przesłana z mózgu do palca wskazującego, który kliknie łapkę w górę i przycisk subskrybuj.

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Anna Suska, Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Magdalena Adamska

Materiały: Dobrawa Szlachcikowska, Magdalena Adamska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga, Angelika Apanowicz

Napisy: Klaudia Abdeltawab, Раїса Скорик

Montaż: Magdalena Adamska

Animacja: Magdalena Adamska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

cottonbro (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
QuoteMyLab (Licencja Pixabay)
Camera-man (Licencja Pixabay)
j4p4n (CC0 1.0)
ROMAN ODINTSOV (Licencja Pexels)
ROMAN ODINTSOV (Licencja Pexels)
Panther (CC BY-SA 3.0)
Gustavo Fring (Licencja Pexels)
Laurentaylorj (CC BY-SA 3.0)
WillowW (CC BY-SA 3.0)
Camillo Golgi (Domena publiczna)
Roadnottaken (CC BY-SA 3.0)
Andrewmeyerson (CC BY-SA 4.0)
Berkshire Community College Bioscience Image Library, Photographer; Fayette A Reynolds M.S. (CC0 1.0)
Qasim Zafar (Domena publiczna / Public Domain Mark 1.0)
Qasim Zafar (Domena publiczna / Public Domain Mark 1.0)
Qasim Zafar (Domena publiczna / Public Domain Mark 1.0)
Thomas Fletcher am (CC BY-SA 3.0)
geralt (Licencja Pixabay)
harabe 1001 (Licencja Pexels)
Adaptacja obrazu autorstwa Frédéric Bouché (CC BY-SA 4.0)
Looie496 na podstawie pracy Nrets (CC BY-SA 3.0)
sgprolab (CC BY)
v.ivash (Licencja Freepik)
v.ivash (Licencja Freepik)
v.ivash (Licencja Freepik)
v.ivash (Licencja Freepik)
Yaroslav (Licencja Pexels)
lam loi (Licencja Pexels)
Rathaphon Nanthapreecha (Licencja Pexels)
pch.vector (Licencja Freepik)
National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, part of the National Institutes of Health (Domena publiczna)
Pavel Danilyuk (Licencja Pexels)
Mid Pro (Licencja Pexels)
Desmond Etsebeth (Licencja Pexels)
Alena Darmel (Licencja Pexels)
(Licencja GNU FDL i CC BY-SA 3.0)
Dr. Jana (CC BY 4.0)
Marta Wave (Licencja Pexels)
José Alfredo Munguía Lira (Licencja Pexels)
Brett Sayles (Licencja Pexels)
Autumn Nature (Licencja Flaticon)
DinosoftLabs (Licencja Flaticon)
anncapictures (Licencja Pixabay)
OlegScherbak (Licencja Pixabay)
Smashicons (Licencja Flaticon)
samer daboul (Licencja Pexels)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg