Z tego filmu dowiesz się:

  • jak jest zbudowane ludzkie oko i jak powstaje w nim obraz,
  • jak sprawdzić, że mamy w oku plamkę ślepą, czyli tarczę nerwu wzrokowego,
  • jakie są przyczyny powstawania wad wzroku, takich jak krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm i zez, oraz jak można korygować te wady.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Każdy ma niepowtarzalne linie papilarne ale tak samo niepowtarzalne są nasze oczy a konkretnie wzory na tęczówce. Dlatego je także wykorzystuje się do identyfikacji osób na przykład w biometrycznych dokumentach. Ludzka tęczówka może też mieć różne kolory ale nie zawsze tak było. Nasi przodkowie mieli oczy brązowe. Niebieskie pojawiły się stosunkowo niedawno, w wyniku mutacji genetycznych i spotyka się je niemal wyłącznie u rasy kaukaskiej. Oczy brązowe można zmienić w niebieskie działając na tęczówki laserem. Ale czy warto? Chętnych na taką zmianę warto przestrzec że niebieskoocy są na starość bardziej narażeni na utratę wzroku. Co jeszcze kryje ludzkie oko? Rzuć okiem na ten film a poznasz sekrety widzenia. Jeśli oglądasz ten film, to znaczy że Twoje oczy są w porządku i bez przeszkód odbierają obrazy pokazywane na ekranie. By tak było, potrzebne jest skomplikowane okablowanie i oprogramowanie czyli nerwy i szlaki wzrokowe oraz odpowiedni obszar kory potylicznej który zajmuje się obróbką danych. Pozyskiwanie danych należy do zadań oka skomplikowanego narządu zmysłu wzroku. Oko dorosłego ma przeciętnie 2,5 centymetra średnicy i waży około ośmiu gramów. Wyglądem przypomina piłeczkę pingpongową. Wypełnia je galaretowata masa zwana ciałem szklistym, a otaczają ją 3 błony: zewnętrzna włóknista środkowa naczyniowa i wewnętrzna nerwowa. Najbardziej zewnętrzna z osłon gałki to włóknista twardówka zwana niekiedy białkówką. Jak nazwa zobowiązuje, jest biała i twarda i zabezpiecza gałkę oczną przed urazami mechanicznymi. W przedniej części oka nad tęczówką i źrenicą staje się przezroczysta i bardziej wypukła. Tu zwana jest rogówką. Rogówka przepuszcza do wnętrza oka promienie świetlne i załamuje je. W połączeniu z soczewką o której zaraz Ci opowiem tworzy układ optyczny oka dzięki któremu na siatkówce tworzy się obraz tego, co widzimy. O tym, jak oko tworzy obraz zewnętrznego świata, opowiadamy dokładniej w filmach z fizyki w dziale „optyka”. Pod twardówką leży naczyniówka błona bogata w naczynia krwionośne które zaopatrują oko w to czego mu potrzeba. Podobnie jak przednią częścią twardówki jest rogówka tak przednią częścią naczyniówki jest tęczówka. Swoją nazwę zawdzięcza szerokiej palecie kolorów, które nadają jej barwę. Oczy mogą być niebieskie, szare, zielone piwne, brązowe, a nawet dwubarwne. Wszystko zależy od genów. W centralnej części tęczówki zlokalizowany jest otwór zwany źrenicą. W intensywnym oświetleniu zwęża się ona a w ciemności rozszerza. Ten mechanizm chroniący przed nadmiarem światła ale pozwalający wykorzystać nawet niewielkie jego ilości nazywamy adaptacją oka. Została nam do omówienia najbardziej wewnętrzna błona oka — siatkówka. Sama ma kilka warstw, ale nas najbardziej interesuje ta najbliższa naczyniówce, złożona ze światłoczułych receptorów zwanych pręcikami i czopkami. Te drugie są wrażliwe na kolory i skupione głównie w miejscu zwanym plamką żółtą. To obszar, który ma największą rozdzielczość i to na nim w normalnych warunkach ląduje obraz po przejściu przez aparat optyczny oka. Czopki mają za to wyższe wymagania. Pracują tylko w dobrym oświetleniu. Pręcików jest o wiele więcej i reagują nawet na minimalne ilości światła więc działają też w nocy. Za to nie rozróżniają barw i stąd pewne znane powiedzenie że w nocy wszystkie koty są czarne. Po zmroku rozróżniamy jedynie kształty i odcienie szarości. Na siatkówce mamy też plamkę ślepą. To miejsce ujścia nerwu wzrokowego. Nie ma tu żadnych pręcików ani czopków więc tej części obrazu która padnie na plamkę ślepą, nie widzimy. Na końcu filmu zobaczysz czego nie zobaczysz dzięki plamce ślepej. Schrup orzeszka, a za chwilę dowiesz się jak w ogóle obraz trafia na siatkówkę i co może tu pójść nie tak. Wspomniałam już o układzie optycznym oka. Poza rogówką należy do niego soczewka. Elastyczny element, który dzięki napinającym go mięśniom może się uwypuklać lub spłaszczać zmieniając stopień skupienia wpadających do oka promieni świetlnych a co za tym idzie, miejsce powstawania obrazu w oku. Ta właściwość oka nazywana jest akomodacją i pozwala nam widzieć wyraźnie zarówno z daleka, jak i z bliska. Kiedy wszystko działa prawidłowo obraz powstaje na siatkówce. Jest rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony ale szczegóły poznasz w naszej fizycznej lekcji o optyce. Nie zawsze jednak jest tak pięknie. Gdy promienie świetlne załamują się w oku za słabo, dobrze widzimy tylko z daleka. Z bliska obraz pada za siatkówką i rozmywa się. Taka sytuacja określana jest jako dalekowzroczność. O wiele częściej bywa odwrotnie. Układ optyczny oka za bardzo załamuje promienie świetlne i obraz powstaje przed siatkówką. Dobrze widzimy tylko z bliska a to, co dalekie, jest jak za mgłą. Taką wadę nazywamy krótkowzrocznością. Zdarza się też, że w wyniku nieprawidłowej budowy rogówki nie jest ona częścią sfery, lecz raczej piłki do amerykańskiego futbolu. Widziany obraz jest zniekształcony bo promienie są załamywanie pod różnym kątem. Mamy wtedy do czynienia z astygmatyzmem. Do korygowania wad wzroku używa się soczewek. Wypukłych przy dalekowzroczności wklęsłych przy krótkowzroczności a cylindrycznych przy astygmatyzmie. Za każdym razem chodzi nam o taką zmianę ogniskowej aby wyraźny obraz lądował na siatkówce. Żebyśmy mogli komfortowo widzieć same oczy nie wystarczą. Potrzebują oprawy czyli aparatu ochronnego i ruchowego. Gałki oczne leżą w oczodołach które są dla nich niczym kostny schron. Przy otwartych oczach widzimy zaledwie ich 1/8. Każdą porusza zestaw sześciu mięśni które stanowią aparat ruchowy oka. Pozwalają nam zmieniać punkt widzenia spoglądać w prawo, w lewo, w górę i w dół a także na własny nos nie poruszając głową. Mięśnie oka pełnią też ważną rolę w stabilizację obrazu. To dzięki nim postrzegasz otoczenie bez drgań, nawet gdy szybko biegniesz czy potrząsasz głową. Gdy mięśnie oczne nie działają prawidłowo powstaje zez. Sytuacja, w której oko zbacza z prostej drogi i nie jest ustawione równolegle z drugim. Zeza robisz celowo, gdy chcesz spojrzeć na czubek własnego nosa. W tej wadzie, mięśnie nie słuchają nas jednak, a zezujące oko nie patrzy tam gdzie powinno. Leczenie polega przede wszystkim na ćwiczeniu mięśni okoruchowych. W przeciwnym wypadku, zezujące oko się rozleniwia i w ogóle przestaje widzieć. Niekiedy potrzebna jest operacja. Od przodu oko chronią ruchome powieki od wewnątrz wysłane cienką błoną zwaną spojówką. Ona też pokrywa przednią powierzchnię oka. Jest bardzo wrażliwa na dym kurz i inne zanieczyszczenia oraz ostre światło. Te czynniki mogą wywołać zapalenie spojówki. Wtedy nie obędzie się bez wizyty u lekarza. By chronić tę wrażliwą część oka powieki zakończone są rzęsami które zatrzymują cząstki kurzu pyłki czy krople deszczu. Z kolei spływający z czoła słony pot który mógłby drażnić spojówki zatrzymują brwi. Powieki mają też inne zadanie. Otwierając się i zamykając nawilżają przednią powierzchnię oka łzami. To bardzo ważne, bo rogówka nie ma innego źródła składników odżywczych. Ta wodnista wydzielina, składająca się głównie z wody, soli oraz substancji bakteriobójczych, jest produkowana w gruczołach łzowych i uwalniana do oka. Nadmiar przez kanaliki łzowe ląduje w nosie. To dlatego, gdy płaczemy mamy też objawy kataru. Ciekawe, że nasze łzy różnią się składem w zależności od przyczyny dla której powstają. Te związane z emocjami czy bólem mają więcej białek i wyższy poziom niektórych hormonów przez co są nieco gęstsze niż te zwyczajne, nawilżające. Skoro już napocililiśmy się nad filmem mam nadzieję, że bez łez, czas na zadanie. Sprawdź swój wzrok. Weź kartkę i w lewym dolnym rogu narysuj krzyżyk, a w prawym dolnym kółko. Zasłoń lewe oko, a prawym patrz uważnie na krzyżyk, przybliżając i oddalając powoli kartkę. W pewnym momencie zobaczysz albo raczej nie zobaczysz że kółko z prawego rogu kartki, zniknie. Stanie się tak, ponieważ jego obraz padnie na plamkę ślepą. Jeśli z początku Ci się nie uda cierpliwości! Ta zabawa zawsze wychodzi! Narząd wzroku tworzą: gałka oczna aparat ochronny i aparat ruchowy. Akomodacja to zdolność oka do widzenia z bliska lub daleka. Adaptacja oka to możliwość widzenia w ciemności i w jasnym świetle. Częste wady wzroku to krótkowzroczność dalekowzroczność, astygmatyzm i zez. Jeśli ten film Ci się podobał koniecznie puść go dalej w świat! Niech i inni rzucą na niego okiem.

Lista wszystkich autorów

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz, Anna Suska

Grafika podsumowania: Dobrawa Szlachcikowska

Materiały: Magdalena Adamska, Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Grzegorz Jakubiec, Анна Альохіна

Doświadczenia: Angelika Apanowicz, Szkoła PRO FUTURO

Animacja: Zofia Borysiewicz, Dobrawa Szlachcikowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Frettie (CC BY)
3534679 (Licencja Pixabay)
jackmac34 (Licencja Pixabay)
Lucashawranke (CC BY-SA 4.0)
Ylem (Domena publiczna)
Petr Novák (CC BY-SA 2.5)
Björn Markmann (CC BY 3.0)
MART PRODUCTION (Licencja Pexels)
Anna Shvets (Licencja Pexels)
Kampus Production (Licencja Pexels)
Patrick J. Lynch medical illustrator (CC BY 2.5)
OpenStax (CC BY 4.0)
Those Icons (Licencja Flaticon)
Cicero Moraes (CC BY-SA 4.0)
CNX OpenStax (CC BY 4.0)
Ivan Yeo (Licencja Pexels)
zaidoopro (Licencja Pixabay)
Blubberfisch (Licencja Pixabay)
Гуменюк И.С. (CC BY-SA 3.0)
Гуменюк И.С. (CC BY-SA 3.0)
Blaze123 (Licencja Pixabay)
Pixabay (Licencja Pexels)
fauxels (Licencja Pexels)
https://www.myupchar.com/en (CC BY-SA 4.0)
cottonbro (Licencja Pexels)
I'm so bored (CC BY-SA 3.0)
Pavel Danilyuk (Licencja Pexels)
P33tr (Domena publiczna)
KoolShooters (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
M.Komorniczak na podstawie utworu FML (CC BY-SA 2.5)
Freepik (Licencja Flaticon)
Karolina Grabowska (Licencja Pexels)
Pixabay (Licencja Pexels)
Freepik (Licencja Flaticon)
01syhr (CC BY-SA 4.0)
MaxWdhs (Licencja Pixabay)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg