Z tego filmu dowiesz się:

  • jak zbudowane są rośliny nagonasienne,
  • jak rozpoznać przedstawicieli drzew nagonasiennych,
  • jakie jest znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Co by było, gdyby ktoś odkrył gdzieś na Ziemi żywe dinozaury? Nie było okazji by to sprawdzić, ale pewnie mielibyśmy medialne szaleństwo. Tymczasem wśród roślin takie 'dinozaury' są może nie powszechne, ale i nie unikalne. Zaliczamy do nich między innymi miłorzęby czy sośnicę japońską. Nie tak dawno temu, bo pod koniec ubiegłego wieku, odkryto kolejnego roślinnego dinozaura - wolemię szlachetną. Te pradawne drzewa, choć mają szyszki jak świerk czy sosna, nie mają igieł lecz całkiem spore, wiecznie zielone liście, które mogą trwać na gałęziach nawet i 20 lat. Dlaczego te żywe skamieniałości są mało znane? Otóż w naturze zostało ich tak niewiele że miejsce ich występowania jest otoczone ścisłą tajemnicą. Top secret! W Polsce wolemie, oczywiście hodowlane Można podziwiać między innymi w Ogrodzie Botanicznym w Powsinie. W tej lekcji dowiesz się o lepiej znanych drzewach, które mają igły albo szyszki albo jedne i drugie. Nagonasienne. Nago-nasienne... Nazwa zastanawiająca bo niby co z niej wynika? Że tak nazywane rośliny mają nagie nasiona? Kogoś, kto widział sosnę, świerk, albo nawet modrzew, takie wyjaśnienie nie przekonuje. Przecież wiadomo, że te drzewa mają szyszki i to w nich są nasiona. Okej. Najpierw rozgryźmy same nasiona. Choć może nie dosłownie... Co to za twór? Można powiedzieć, że u roślin nasiona są tym czym u bakterii przetrwalniki. Pozwalają przetrwać niekorzystne warunki środowiska i dopiero, gdy natura sprzyja wykiełkować w nową roślinę. Nasiona zawierają substancje zapasowe które młodziutki kiełek wykorzystuje zanim na dobre zakotwiczy w ziemi skąd czerpać będzie wodę i sole mineralne już do końca swojego żywota. Nasiona uniezależniły też proces zapłodnienia od wody. W przeciwieństwie do mchów czy paprotników Męski pyłek może wniknąć do żeńskiej komórki jajowej na sucho. I to znacznie poszerzyło zasięg występowania roślin. Wielu przedstawicieli nagonasiennych wybrało sobie za miejsce do życia tereny półpustynne i pustynne. Określenie "nagonasienne" oznacza po prostu że nasiona mają o wiele mniej osłonek, niż te wytwarzane przez rośliny zwane okrytonasiennymi, ale o nich opowiemy więcej w innych filmach tej playlisty. A skąd się biorą nasiona? Otóż rośliny z tej grupy nie mają kwiatów ale na czubkach ich młodych pędów znajdziesz twory, które je przypominają. Osobno występują przy tym końcówki męskie wytwarzające pyłek, i żeńskie produkujące komórki jajowe. Oba typy organów rozrodczych mogą pojawić się na tym samym drzewie jak u naszej sosny, świerka, czy jodły albo osobniki żeńskie i męskie rosną osobno. W drugim przypadku mówimy o dwupienności. Do dwupiennych zaliczamy między innymi miłorzęby, sagowce i znane ci może z parków lub lasów cisy. Z popularnymi przedstawicielami nagonasiennych zapoznam Cię po orzeszku. Żeby zobaczyć roślinę, wystarczy spojrzeć na parapet, balkon, albo przez okno na trawnik ale żeby zobaczyć nagonasienne w zasadzie trzeba się wybrać do lasu. Wśród tych roślin przeważają bowiem drzewa i wysokie krzewy, a większość ma gałęzie wyposażone w igły. W naszym kraju najbardziej typowi przedstawiciele tej grupy to sosny, świerki i jodły. Te dwa ostatnie gatunki masz szansę nie tylko oglądać, ale też wąchać i dotykać przynajmniej raz w roku, na Boże Narodzenie bo to najpopularniejsze choinki. Jak zatem wygląda świerk? Cóż, ma mocny pień, pokryty grubą głęboko spękaną korą i liczne gałęzie wyrastające z niego w tak zwanych okółkach czyli po kilka na jednym poziomie. W ziemi utrzymuje go dość płytki system korzeniowy, który - podobnie jak u innych roślin z tej grupy - blisko współpracuje z grzybami, dzięki którym może dostarczać roślinie więcej wody i soli mineralnych. Na gałęziach szczotkowo wyrastają pojedyncze wąskie, kłujące igły. Świerk ma długie szyszki, które zwisają z gałęzi i jesienią opadają w całości na ziemię. Zawarte w nich nasiona wypadają pod wpływem naprzemiennego działania ciepła słońca, wilgoci, mrozu i wiatru co rozluźnia łuski szyszek. Na pierwszy rzut oka podobnie wygląda jodła. Jej igły są jednak płaskie i nie kłują a na gałęziach wyrastają grzebieniasto. Te 2 drzewa najłatwiej odróżnić po szyszkach które u jodły rosną pionowo w górę a gdy dojrzeją, same się rozpadają uwalniając nasiona. Pospolitym drzewem iglastym jest też sosna. Jej pokrój nie jest tak regularny jak u świerka czy jodły. Korona wygląda trochę jak chmurka na długim, nagim pniu. Gałęzie są bardziej poskręcane, a igły długie nawet do 45 cm i zwykle osadzone na gałęziach w kępkach po dwie, trzy lub pięć sztuk, co pozwala rozróżnić gatunki tych drzew, choć trafiają się i sosny o pojedynczych igłach. Szyszki sosen są krótkie i pękate. To przysmak wielu ssaków i ptaków. Więcej o tym, co jeszcze pozyskujemy z roślin nagonasiennych, po orzeszku. Drzewa iglaste stanowią dużą część drzewostanu klimatu umiarkowanego czyli takiego, jaki panuje i w Polsce. Oczyszczają powietrze i wzbogacają je w tlen poprawiając mikroklimat w miejscach gdzie rosną. Stanowią też siedliska życia licznych gatunków ptaków i ssaków, będąc dla nich źródłem pożywienia i schronieniem. Takie gatunki, jak kosodrzewina umacniają górskie zbocza chroniąc doliny przed lawinami i osuwiskami. My wykorzystujemy ich drewno do produkcji papieru, mebli, podłóg i elementów konstrukcyjnych, bez których nie byłoby domów. To one są źródłem terpentyny, smoły, żywic czy olejków eterycznych o pięknym zapachu. Drzewo cedrowe nie tylko pięknie pachnie ale do tego ma właściwości odstraszające mole. Robi się więc niego szafy i komody. Z iglastych pozyskuje się surowce do wyrobu mydła, lakierów do paznokci, gumy oraz instrumentów muzycznych. Zjadamy też je ze smakiem. Można tu wspomnieć o orzeszkach pinii czy araukarii. Pożywne i bogate w witaminy są też młode pędy sosny czy świerka. Wiele roślin nagonasiennych ma też znaczenie lecznicze. Igły sosny i świerka wykorzystuje się w inhalacjach do leczenia kaszlu i bólu gardła bo działają rozgrzewająco, przeciwzapalnie niszczą mikroby i ułatwiają oddychanie. Z kory cisu wytwarza się leki na raka. Owoce jałowca wspomagają trawienie a miłorząb ponoć poprawia pamięć. Zmielone korzenie sagowca, po zaparzeniu łagodzą reumatyzm, a nasiona pomagają w nadciśnieniu. Przed orzeszkiem opowiadałam o znaczeniu roślin nagonasiennych w przyrodzie. Wymieniłam tam również gatunki dla naszego kraju egzotyczne jak miłorząb czy sagowiec. Choć pochodzą z tej samej rodziny nie przypominają one naszych iglaków. Weźmy miłorząb. Ma na gałęziach całkiem spore liście ale czy wiesz, że to w zasadzie igły? Igły, nie igły, ale zachowują się jak liście bo na zimę opadają. Co ciekawe, wśród dumnych posiadaczy igieł Są też tacy, którzy swoje zrzucają co jesień jakby byli brzozą czy kasztanowcem zimą stoją po lasach zupełnie goli a na wiosnę... wypuszczają nowe igły. Oprócz modrzewi postępują tak cypryśniki oraz kilku ich mniej znanych, azjatyckich kuzynów: wyżłop, modrzewnik chiński i równie chińska metasekwoja. Pamiętaj jednak, że większość nagonasiennych określamy - nie bez powodu - mianem "wiecznie zielonych", bo ich igły albo liście nie opadają sezonowo, lecz pozostają na gałęziach przez kilka, a nawet kilkanaście lat. Wiecznie zielone są nie tylko świerki, jodły czy sosny, ale też cisy, cyprysy i popularne w przydomowych ogrodach tuje. Na koniec wróćmy do nasion. Nie zawsze kryją się w szyszkach. U cisu, jałowca, czy przęśli są otoczone kolorową osnówką. U miłorzębu znajdujemy je w kulistych śliwkopodobnych osłonkach. To ułatwienia służące pozyskaniu tragarzy dla nasion. Smaczne osnówki są chętnie zjadane przez ptaki i ssaki, a niestrawione nasiona lądują nieraz bardzo daleko od matecznej rośliny. Jeśli uważnie oglądasz nasz film, bez trudu odpowiesz: jakie organy kryją w sobie nasiona u większości roślin nagonasiennych? Jasne, szyszki! To może jeszcze jedno pytanie. Które z popularnych w naszym kraju drzew iglastych gubi igły na zimę? Modrzew. Brawo! Rośliny nagonasienne to głównie duże wiecznie zielone drzewa i krzewy iglaste. Można je spotkać we wszystkich strefach klimatycznych. Rozmnażają się przez nasiona które umieszczone są w szyszkach. Ich męskie i żeńskie organy rozrodcze mogą występować na jednym osobniku albo na odrębnych męskich i żeńskich egzemplarzach. Zanim po obejrzeniu naszego filmu pójdziesz szukać orzeszków pinii do pochrupania zasubskrybuj nasz kanał, żeby wiedza o nagonasiennych nie uleciała Ci z wiatrem jak ich pyłek. Do zobaczenia na pistacja.tv

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Patrycja Ostrowska

Materiały: Patrycja Ostrowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Andrzej Pieńkowski, Раїса Скорик

Montaż: Patrycja Ostrowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

nerastudio (Licencja Pixabay)
Tomislav Jakupec (Licencja Pixabay)
scott.zona (CC BY 2.0)
S. Rae (CC BY 2.0)
Krzysztof Ziarnek, Kenraiz (CC BY-SA 4.0)
J.Klaus (CC BY-SA 3.0)
Engin Akyurt (Licencja Pexels)
Crusier (CC BY-SA 4.0)
RoRo (Domena publiczna)
Autor nieznany (Domena publiczna)
SiliconProphet (CC BY-SA 4.0)
brgfx (Licencja Freepik)
Dorota Paczesniak (CC BY-SA 4.0)
Beentree (CC BY-SA 3.0)
Mercy from Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)
Agnieszka Kwiecień (CC BY-SA 4.0)
Didier Descouens (CC BY-SA 4.0)
Daniel Hourtoulle (Licencja Pixabay)
Kmeel Stock (Licencja Pixabay)
Kmeel Stock (Licencja Pixabay)
Ewelina (Licencja Pixabay)
Sara&Joachim (CC BY-SA 2.0)
Krzysztof Jaracz (Licencja Pixabay)
cwiela (Licencja Pixabay)
MixailMixail (Licencja Pixabay)
Ivar Leidus (CC BY-SA 3.0 EE)
Agnieszka Kwiecień (CC BY-SA 3.0)
Ivar Leidus (CC BY-SA 4.0)
Ken Gibson (CC BY 2.0)
Jacek Halicki (CC BY-SA 3.0 PL)
Mike (CC BY 2.0)
Agnieszka Kwiecień (CC BY-SA 3.0)
Agnieszka Kwiecień (CC BY-SA 3.0)
Ramin Nakisa (CC BY-SA 3.0)
Metoc (CC BY-SA 2.5)
Pixabay (Licencja Pexels)
Zuzanna Musial (Licencja Pexels)
Pleple2000 (CC BY-SA 3.0)
Beentree (CC BY-SA 3.0)
Beentree (CC BY-SA 3.0)
Herman, D.E. et al. 1996. (Domena publiczna)
Maksim (CC BY-SA 3.0)
Ketut Subiyanto (Licencja Pexels)
extemporalist (Licencja Pixabay)
Nicole Michalou (Licencja Pexels)
David Dibert (Licencja Pexels)
Michelangelo Buonarroti (Licencja Pexels)
Cup of Couple (Licencja Pexels)
Zuzanna Musial (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
Beverly Buckley (Licencja Pixabay)
Ron Lach (Licencja Pexels)
Danielm~commonswiki (CC BY-SA 3.0)
MPF (CC BY-SA 3.0)
Agnieszka Kwiecień, Nova (CC BY-SA 4.0)
Artz2021 (CC BY-SA 4.0)
PawełMM (CC BY-SA 3.0)
Marcin Kolasiński (CC BY-SA 4.0)
videoplasty (Licencja Pixabay)
Daniel Ullrich, Threedots (CC BY-SA 3.0)
Agnieszka Kwiecień (CC BY-SA 3.0)
Crusier (CC BY-SA 3.0)
Pastilletes (CC BY-SA 2.0)
Leon F. Cabeiro (CC BY 2.0)
Jean-Pol GRANDMONT (CC BY 3.0)
Prazak (Domena publiczna)
Ekam Juneja (Licencja Pexels)
Crusier (CC BY-SA 3.0)
Pat Whelen (Licencja Pexels)
valery122 (Licencja Pixabay)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Freepik)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg