Próbny egzamin ósmoklasisty z matematyki 2024 już w poniedziałek 22.04

- Matematyka
- Fizyka
- Chemia
- Biologia
- Technika
- Przyroda
Egzaminy
- Ósmoklasiści
- Maturzyści
Inspiracje
Współpraca
FAQ
Pi-stacja Україна

Fundacja Katalyst Education, twórca Pi-stacji, jest organizacją pożytku publicznego. Możesz wesprzeć nas przekazując swój 1,5% podatku lub darowiznę. WPŁAĆ KRS:0000558853

Grzyby

Grzyby i porosty

Grzyby 11:52
Porosty 10:12

Google Classroom Microsoft Teams

Newsletter

Z tego filmu dowiesz się:

gdzie żyją grzyby,
jak zbudowane są grzyby,
jak grzyby odżywiają się, oddychają i rozmnażają,
jakie jest znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja:

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Gorączka, drgawki, halucynacje a do tego ból, jakby ktoś przypalał ciało żywym ogniem. Tak w średniowieczu mogło skończyć się zjedzenie chleba. Na szczęście nie każdego. Tylko takiego, który wypieczono z ziaren zaatakowanych grzybem o nazwie buławinka czerwona. Ten pasożytniczy grzyb atakuje między innymi zboża i trawy. Tworzy w ich kłosach przetrwalniki zwane sporyszem, które wywołują takie właśnie objawy określane w dawnych czasach mianem ognia Świętego Antoniego. Dziś zanieczyszczenie mąki przeznaczonej do wypieku chleba domieszką sporyszu praktycznie się nie zdarza. Na szczęście. W tej lekcji dowiesz się o innych także pożytecznych właściwościach grzybów. Zapraszam na seans. Co ci przychodzi na myśl gdy słyszysz słowo 'grzyb'? Dorodny borowik pod dębem? A może pleśń na zapomnianej kanapce? W każdym przypadku masz rację. Ciekawe, prawda? To dlatego, że grzyby to niezwykle różnorodne towarzystwo. Spotkać je można wszędzie tam gdzie jest coś do skonsumowania. Żywa lub martwa materia organiczna. Tak, choć grzyby, niczym rośliny, rosną w jednym miejscu, to nie potrafią prowadzić fotosyntezy. Fachowo mówiąc są cudzożywne, jak zwierzęta. Co jedzą? To zależy. Są takie, co żerują na rozkładających się kanapkach, zbutwiałych liściach i padłych zwierzętach. Ta grupa grzybów to reducenci czyli organizmy, które rozkładają złożone związki organiczne do prostych, przy okazji zdobywając dla siebie pokarm. O reducentach możesz się więcej dowiedzieć z naszych filmów o ekologii. Są i grzyby-pasożyty, które dobierają się do żywych tkanek, atakując je i niszcząc. Na przykład u roślin mączniaki a u zwierząt te powodujące grzybice. Grzyby na ścianach należą do reducentów bo niszczą cegły, farby czy tapety ale mają też tę przykrą cechę że wytwarzają toksyny, które z powietrzem albo pożywieniem dostają się do organizmu i zatruwają go. Z takim grzybem trzeba walczyć by nie rozplenił się w mieszkaniu. Ale nie wszystkie grzyby to paskudy. Znajdziesz wśród nich i takie które pomagają innym. Na przykład borowiki pod dębem czy maślaki nieopodal modrzewia wymieniają między sobą a drzewem substancje niezbędne do życia. Drzewo daje grzybom wyprodukowane w trakcie fotosyntezy związki organiczne a grzyb poprawia zaopatrzenie drzewa w wodę i inne składniki pobrane z gleby oplatając jego korzenie. Taka ścisła i obopólnie korzystna zależność to symbioza. Trochę inaczej taka współpraca wygląda u porostów, czyli organizmów łączących w sobie komórki grzyba i glonu, ale im poświęcimy zupełnie osobny film. Okej. Wiemy już, co grzyby jedzą. Ale jak to robią? Zdecydowana większość to wielokomórkowe organizmy, których ciało zbudowane jest ze strzępek. To cienkie, nitkowate struktury tworzące ciało grzyba, czyli grzybnię. I to właśnie ta grzybnia wydziela do środowiska enzymy - związki, które rozkładają materię organiczną na składniki które grzyby potrafią przyswoić. Rozgałęzione pod ziemią strzępki tworzą gęstą sieć, w niektórych przypadkach obejmującą swoim zasięgiem powierzchnię kilku kilometrów kwadratowych. To, co my zwykle określamy mianem grzyba to tylko znikomy fragmencik grzybni. Strzępki zebrane w owocniki posiadające kapelusz i trzon. Zresztą nie każdy grzyb takowe wytwarza. Najprostsze, jednokomórkowe drożdże na przykład te piekarnicze czy winiarskie to po prostu pojedyncze komórki które namnażają się tworząc kożuchy. Z kolei grzyby pleśniowe są organizmami wielokomórkowymi, ale nie tworzą owocników. Są mikroskopijne, a wyglądem przypominają kropidło, pędzelek lub dmuchawiec. To pędzlaki, kropidlaki i pleśniaki. Prawdziwe, duże owocniki są domeną grzybów kapeluszowych jak borowiki, pieczarki czy rydze. Mogą mieć różne wielkości, kolory, wzorki mniej lub więcej śluzu i taki albo inny zapach. To oczywiście ułatwia ich charakterystykę a nam pozwala odróżnić jadalne od niejadalnych. Jednak to nie my jesteśmy dla grzyba głównym celem tworzenia owocników. Mają one przyciągać innych potencjalnych zjadaczy, albo odstraszać przed zjedzeniem. A jak sądzisz, dlaczego warto być zjedzonym? Jeśli twoim zdaniem to ułatwia rozmnażanie to bardzo dobrze myślisz. O rozmnażaniu powiem po orzeszku. Grzyby rozmnażają się przez zarodniki. Zarodniki często zgromadzone są na spodniej stronie kapelusza. Gdy dojrzeją, są albo wystrzeliwane i roznoszone przez wiatr, albo przenoszą je zjadacze, którzy po strawieniu owocnika wydalają zarodniki... z kupą. Dzięki takim sposobom grzyby choć nie potrafią się aktywnie poruszać mogą docierać w odległe miejsca by tam kiełkować w nowe osobniki o ile znajdą ku temu dogodne warunki. A wiele im nie trzeba. Wystarczy trochę wilgoci i jakieś resztki do spożycia, bo pod względem temperatury te organizmy nie są zbyt wybredne. Większość znosi od 5 do 35 stopni Celsjusza. Zarodniki to nie jedyny sposób na przedłużenie gatunku. Niektóre grzyby, jak pleśniak czy maślak mogą się rozmnażać poprzez odrywanie kawałków grzybni to znaczy przez fragmentację. Z każdego kawałka może wyrosnąć nowy osobnik. Inne, jak drożdże, rozmnażają się przez podział zwany w ich przypadku pączkowaniem. Chcesz zaobserwować taki rozród? Nic prostszego. Wystarczy rondelek, trochę ciepłej ale nie gorącej wody, łyżeczka cukru i porcja drożdży spożywczych. Powiedzmy, jedna czwarta kostki. Rozkrusz drożdże, wymieszaj je delikatnie z wodą i cukrem, i obserwuj. Po kilku minutach objętość rozczynu zaczyna rosnąć niemal w oczach. To pączkowanie zwiększa objętość drożdży a przy okazji prowadzonej fermentacji intensywnie produkują one ditlenek węgla. W niesprzyjających warunkach grzyby mogą się rozmnażać płciowo. Różnie u nich bywa z płciowością bo strzępki mogą mieć charakter męski żeński, lub oba naraz, ale zawsze po zlaniu się ze sobą, wymieniają i mieszają materiał genetyczny. Powstaje w ten sposób organizm o zupełnie nowym zestawie cech. Czas przyjrzeć się, jak grzyby oddychają. Większość gatunków do oddychania potrzebuje tlenu i w ten sposób pozyskuje ze zdobytego pokarmu energię do życia ale są i beztlenowce, jak grzybki rezydujące w żołądkach przeżuwaczy. Drożdże potrafią oddychać zarówno tlenowo, jak i beztlenowo. Człowiek wykorzystał tę ich umiejętność w różnych gałęziach przemysłu ale do tego wrócimy po orzeszku. Grzyby rozkładając martwą materię oczyszczają środowisko i użyźniają glebę wytwarzając związki, które mogą być wykorzystane przez rośliny. Drożdże różnych typów są wykorzystywane przez człowieka do wypieku pieczywa wyrobu win i piwa. Bez grzybów pleśniowych nie mielibyśmy smakowitych serów. Grzyby kapeluszowe to cenny dodatek smakowy do wielu potraw a że są też bogate w witaminy, nic dziwnego że są bardzo popularne na wielu stołach. Grzyby to niezwykle istotny wytwórca leków. Chyba najbardziej znanym spośród tych 'doktorów' jest pędzlak wytwarzający penicylinę - bardzo znany antybiotyk. Ale grzyby produkują też związki niszczące nowotwory, poprawiające odporność i leczące psychikę, a nawet zabijające inne organizmy. O tym, dlaczego z grzybami trzeba uważać po orzeszku. Grzyby leśne są smaczne, ale zawierają w sobie związk,i które nie są wskazane dla dzieci i osób starszych, bo mogą u nich wywołać sensacje żołądkowe. Niektóre, jak olszówki czy opieńki zjedzone w dużych ilościach bywają przyczyną zatruć pokarmowych. Za to muchomor sromotnikowy niepozorny, podobny do zielonej gąski grzyb po zjedzeniu nieodwracalnie uszkadza wątrobę prowadząc do śmierci nawet, gdy zjesz tylko odrobinę. Podobny do pieczarki muchomor jadowity też zasadza się na wątrobę. Zasłonak rudy, wyglądający jak gąska może trwale uszkadzać nerki. Dlatego zbieraj tylko grzyby które dobrze znasz. Jeśli nie masz pewności, że dany egzemplarz to gatunek jadalny, po prostu go nie ruszaj. Grzyby pleśniowe wytwarzają toksyny które mogą uszkadzać tkanki i narządy a do tego kumulują się w organizmie. Jeśli na twoim dżemie czy ulubionym serku pojawi się choć ślad pleśni wyrzuć całą zawartość. Zbieranie samej pleśń nic nie da bo wytworzone przez grzyba toksyny mogą być o wiele głębiej, niż widoczne strzępki. Zapamiętaj! Zbieraj tylko grzyby dobrze Ci znane. Nie zbieraj owocników bardzo młodych ani zbyt starych. Zebrane grzyby przechowuj w przewiewnych opakowaniach i przerabiaj w ciągu 24 godzin od zbioru. Nie niszcz grzybów, których nie znasz. Ani tych niejadalnych. To ważny element leśnego runa. Grzyby mają ciało nazywane grzybnią zbudowane z nitkowatych strzępek. Mogą być reducentami, pasożytami albo symbiontami. Rozmnażają się bezpłciowo przez pączkowanie fragmentację plechy i zarodniki. Mogą też rozmnażać się płciowo. Mam nadzieję, że ten film zawierał same lekkostrawne wiadomości a Twoja wiedza po nim rośnie jak na drożdżach. Pomóż nam rozmnożyć liczbę oglądających przez pączkowanie, dając znajomym link. Do zobaczenia na pistacja.tv

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Angelika Apanowicz

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Magdalena Adamska

Materiały: Magdalena Adamska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Zdjęcia: Magdalena Adamska

Napisy: Małgorzata Załoga, Раїса Скорик

Montaż: Magdalena Adamska

Doświadczenia: Magdalena Adamska

Animacja: Magdalena Adamska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

Pi-stacja jest otwartym zasobem edukacyjnym stworzonym przez fundację Katalyst Education, który realizuje Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ: 4. Dobra Jakość Edukacji oraz 10. Mniej Nierówności.

O projekcie
Ile kosztuje Pi-stacja?
Często zadawane pytania

Kontakt
Zapisz się na newsletter
Współpracuj z nami
Zobacz, jak możesz nam pomóc

Fundacja Katalyst Education
Polityka prywatności