Próbny egzamin ósmoklasisty z matematyki 2024 już w poniedziałek 22.04

- Matematyka
- Fizyka
- Chemia
- Biologia
- Technika
- Przyroda
Egzaminy
- Ósmoklasiści
- Maturzyści
Inspiracje
Współpraca
FAQ
Pi-stacja Україна

Fundacja Katalyst Education, twórca Pi-stacji, jest organizacją pożytku publicznego. Możesz wesprzeć nas przekazując swój 1,5% podatku lub darowiznę. WPŁAĆ KRS:0000558853

Węże i jaszczurki

Gady

Ty gadzie! 11:14
Żółwie 08:34
Węże i jaszczurki 11:43
Krokodyle 09:09

Google Classroom Microsoft Teams

Newsletter

Z tego filmu dowiesz się:

jakie są cechy anatomiczne i fizjologiczne jaszczurek i węży,
jak rozmnażają się węże i jaszczurki,
jakie gatunki węży i jaszczurek żyją w Polsce.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja:

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Pewnie znasz choćby ze słyszenia filmy z serii Park Jurajski opowiadające mrożące krew w żyłach historie o przywróconych do życia dinozaurach. Twórcy tych filmów wymyślili że naukowcy pobrali materiał genetyczny z zatopionego w bursztynie komara który wcześniej opił się krwią dinozaurów. Chwytliwe, ale niestety nierealne. Taką metodą nie udałoby się przywrócić do życia żadnego zwierzęcia które żyło dziesiątki milionów lat temu. Po tak długim czasie materiał genetyczny rozpada się tak że już nie uda się z niego odtworzyć zwierzęcia. A dinozaury wyginęły bardzo dawno. Wielki meteoryt zmiótł je z powierzchni Ziemi jakieś 65 000 000 lat temu. To znaczy zmiótł większość z nich. Niektóre przetrwały a ich współcześnie żyjącymi potomkami są ptaki. Choć nie łatwo w to uwierzyć kurczak, którego jesz na obiad ma więcej wspólnego z dinozaurem niż węże i jaszczurki o których jest ten film. ,,Gorszy niźli padalec, wąż jaszczur i żmija. Człowiek, co skargę chwały bawełną obwija". Pisał nasz XVII-wieczny poeta Wacław Potocki. I dziś nikt nie chciałby żeby powiedzieć o nim ty padalcu. To słowo jest bowiem synonimem łajdaka czy łotra spod ciemnej gwiazdy. Tymczasem poczciwy padalec niczym sobie na takie porównania nie zasłużył. Ta beznoga jaszczurka żyjąca w polskich parkach i lasach jest naszym sprzymierzeńcem w walce z nagimi ślimakami ogrodowymi które stanowią dużą część jej jadłospisu. Jest zatem bardzo pożyteczna. Ma tylko pecha że z wyglądu przypomina węże które też zresztą nie mają dobrego PR-u a trudno ją od nich na pierwszy rzut oka odróżnić. O tym, że jest jaszczurką świadczą nieduże szczegóły jak ruchome, nieprzezroczyste powieki i otwory uszne, których węże nie posiadają. Można powiedzieć że węże są w zasadzie głuche a jaszczurki tylko przygłuche. Tak, tak. Słynne kobry tańczące do dźwięków fletu fakira tak naprawdę w ogóle ich nie słyszą a kołyszą się w rytm ruchów instrumentu. Inaczej niż węże padalec i inne jaszczurki w obliczu zagrożenia może też odrzucić ogon co może uratować mu życie bo taki ogon jeszcze przez chwilę potrafi się poruszać, myląc agresora i dając byłemu już właścicielowi szansę ucieczki. Takich zdolności nie mają węże. Nie potrafią ani odrzucić ogona ani go zregenerować. Podobnie jak padalce, węże nie mają łap. Mimo to są zwinne i szybkie. Zdążą dopaść ofiarę nim ty mrugniesz okiem. Jak im się to udaje? Po pierwsze, giętki kręgosłup. Przyczepiają się do niego setki żeber a każde połączone jest z grupą silnych mięśni. Na przemienny skurcz i rozkurcz poszczególnych partii mięśni sprawia że wąż naprawdę wygina śmiało ciało. Może to robić na kilka sposobów które widzisz na planszy. Najbardziej charakterystyczny jest ruch wijący nazywany też często właśnie wężowym. Jest najszybszy i pozwala wężom przemieszczać się także w wodzie. Wierz lub nie, ale wszystkie węże potrafią pływać, a niektóre nawet latać. Wspinają się na drzewa, a gdy osiągną pożądaną wysokość, rozhuśtują się i puszczają gałąź, szybując na odległość nawet 100 metrów. Jaszczurki, które zachowały 4 kończyny mają je zazwyczaj zakończone pięcioma pazurzastymi palcami. Choć na przykład kameleony zmieniły swoje łapy w podobne do jednopalczastych rękawiczek szczypce, którymi fantastycznie trzymają się gałęzi. Inne, jak gekony dzięki specjalnej budowie poduszeczek łap mogą chodzić nawet po gładkich pionowych powierzchniach jak szklana szyba. Niezwykle różnorodne są też rozmiary jaszczurek. Najmniejsze mieszczą się na 20-groszówce i ważą 1/5 grama czyli mniej niż karaluch. Największe, warany zwane też smokami z Komodo osiągają ponad 3 metry długości i masę nawet 160 kilogramów. Węże biją je na długość. Mogą bowiem osiągać ponad 7 metrów ale masę mają podobną do około 180 kilogramów. Skóra węży i jaszczurek jest pokryta łuskami i z czasem staje się dla właściciela za mała. Żeby móc urosnąć gad musi przejść wylinkę czyli zrzucić zewnętrzną warstwę skóry. Węże robią to zwykle za jednym zamachem a u jaszczurek skóra a w zasadzie naskórek najczęściej schodzi płatami przez kilka dni, a nawet tygodni. U wielu gatunków kolor skóry może się zmieniać w reakcji na temperaturę otoczenia gotowość do rozrodu albo po prostu nastrój właściciela. Najbardziej jaskrawym i to dosłownie przykładem tej umiejętności są kameleony. Potrafią zmienić ubarwienie w kilkadziesiąt sekund. Schrup orzeszka, a za chwilę powiem Ci co chrupią węże i jaszczurki. Jeśli znasz Małego Księcia to pamiętasz pewnie rysunek który dorośli biorą za kapelusz a autor niezmiennie powtarza że to wąż boa, który połknął słonia. I choć żaden współczesny wąż nie dałby rady słoniowi to idea jest prawdziwa. Węże nie rozrywają swoich ofiar na kawałki lecz połykają je w całości. Często ofiara jest przy tym znacznie grubsza od szerokości wężowego pyska. Jak udaje im się przełknąć tak wielki posiłek? Kluczem jest specjalna budowa paszczy. Jej duża elastyczność pozwala poszerzyć otwór gębowy by zmieściła się w nim duża zdobycz. W unieruchomieniu i przesuwaniu jej w głąb przewodu pokarmowego pomagają liczne, skierowane ku tyłowi zęby. Jak to wszystko mieści się w środku węża? No cóż, jego narządy wewnętrzne jak serce czy płuco, mogą się dość daleko przesuwać, robiąc miejsce posiłkowi. Zapamiętaj! Wszystkie węże są mięsożerne. Nie znajdziesz wśród nich wegetarian. Szczęki jaszczurek nie są elastyczne lecz mocno osadzone w czaszce więc nie potrafią rozwierać się tak szeroko jak u węży ale za to świetnie rozrywają i miażdżą pokarm. A pomagają im w tym ostre zęby. Podobnie jak węże, w przeważającej większości jaszczurki są mięsożerne. W ich diecie spotkamy owady i inne bezkręgowce ale także ptasie jaja i pisklęta, niewielkie ssaki a czasem nawet ludzi. Tylko nieliczne gady tej grupy jak niektóre iguany przerzucają się na rośliną dietę. I to dopiero po osiągnięciu dorosłości. Za młodu preferując owady i ślimaki. Jeśli chodzi o rozmnażanie to większość łuskonośnych jak nasza krajowa jaszczurka zwinka jest rozdzielnopłciowa. Do zapłodnienia potrzeba spotkania samca i samicy a efektem kopulacji są jaja składane zwykle w norach lub gniazdach. Wśród jaszczurek i węży są też gatunki w których samice wydają na świat żywe młode albo wylęgają się one z jaj niemal natychmiast po ich złożeniu. Tak jest u padalców. Płeć potomstwa u części gatunków zależy od temperatury w jakiej rozwijały się jaja. I choć zwykle matka nie interesuje się losem potomstwa po złożeniu jaj wśród węży są gatunki które bronią gniazda i młodych. Na przykład kobry królewskie. A nawet takie, które swoje jaja w pewnym sensie wysiadują. Jak pytony. Gdy temperatura spada owijają się wokół gniazda i zaczynają dygotać. Skurcze mięśni generują wyższą temperaturę i ogrzewają w ten sposób przyszłe potomstwo. Oczywiście węże nie mogą tego robić bardzo długo ale często takie poświęcenie wystarcza by jaja i rozwijające się w nich wężyki przetrwały chłodną noc. A jakie jest znaczenie jaszczurek w przyrodzie? Żywią się owadami, więc zmniejszają ilość much, komarów i pająków które mało kto z nas lubi. A także gąsienic, zjadających kwiaty i owoce. Jeśli zaś nadmiernie się rozmnożą same padną łupem jakiegoś ptaka kuny lub kreta. Stanowią więc ważne ogniwo łańcucha pokarmowego, o którym więcej dowiesz się z naszych filmów o ekologii. Oczyszczają też otoczenie z padłych zwierząt i obumarłych roślin. Te roślinożerne pomagają zapylać kwiaty i rozprzestrzeniać nasiona. Ich skóry są zaś wykorzystywane do wyrobu galanterii. Podobnie jest w przypadku węży. To też świetni pogromcy gryzoni które niszczą plony. Choć nie pogardzą jajkiem ani żabą bilans ich obecności w środowisku zdecydowanie wychodzi na plus. Niestety z powodu naszego nieracjonalnego strachu wokół węży narosło mnóstwo mitów. Pamiętaj, żaden wąż nie atakuje nie niepokojony. Wystarczy dać mu czas i miejsce a sam odpełznie. Jeśli uważnie oglądasz ten film pewnie potrafisz wymienić dwa wspomniane w nim gatunki jaszczurek zamieszkujących nasz kraj. Tak, to padalec i jaszczurka zwinka. Jaszczurki i węże mają pokrytą łuskami skórę którą okresowo zrzucają w procesie wylinki by móc rosnąć. Są przede wszystkim jajorodne a z powodu zmiennocieplności preferują ciepłe rejony świata. Wszystkie węże są mięsożerne a dzięki specjalnie zbudowanym szczękom mogą połykać swoje ofiary w całości. Wśród jaszczurek, większość to mięsożercy ale zdarzają się gatunki roślinożerne jak legwany. Na dzisiaj to już wszystko. Obejrzyj nasze pozostałe filmy z playlisty o gadach a po więcej materiałów zajrzyj na naszą stronę pi-stacja.tv

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga

Lektor: Weronika Brzezińska

Konsultacja: Angelika Apanowicz

Grafika podsumowania: Patrycja Ostrowska

Materiały: Patrycja Ostrowska, Weronika Brzezińska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Klaudia Abdeltawab, Анна Альохіна

Montaż: Patrycja Ostrowska, Weronika Brzezińska

Animacja: Patrycja Ostrowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

Pi-stacja jest otwartym zasobem edukacyjnym stworzonym przez fundację Katalyst Education, który realizuje Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ: 4. Dobra Jakość Edukacji oraz 10. Mniej Nierówności.

O projekcie
Ile kosztuje Pi-stacja?
Często zadawane pytania

Kontakt
Zapisz się na newsletter
Współpracuj z nami
Zobacz, jak możesz nam pomóc

Fundacja Katalyst Education
Polityka prywatności