Z tego filmu dowiesz się:

  • jak zbudowane jest ptasie jajo,
  • na czym polega jajorodność,
  • co to są gniazdowniki i zagniazdowniki,
  • jak wygląda opieka nad potomstwem u wybranych gatunków ptaków.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Okres godowy to czas, w którym pan ptak próbuję przekonać panią ptak, że będzie najlepszym dla niej partnerem i że to właśnie z nim powinna dochować się piskląt. W zależności od gatunku strategie podrywu są różne. Samiec może starać się zaimponować potencjalnej partnerce wielkością Jak dropie czy bażanty wspaniałym kolorowym upierzeniem jak spotykane w naszych parkach pawie albo kaczki mandarynki może się starać ją uwieść tańcem lub śpiewem. Są i ptaki, które stawiają na nieruchomości. Budują wspaniałe posiadłości które przystrajają kolorowymi kamykami, piórkami i gałązkami, a w pobliżu ludzkich siedzib także szkiełkami, słomkami po napojach czy kapslami od butelek. Tak robią żyjące w Nowej Gwinei i Australii, altanniki. W tym filmie opowiem Ci więcej o ptasich technikach rozmnażania i wychowywania potomstwa. Skąd się bierze każdy ptak? Z jaja. W tej gromadzie nie ma wyjątków. Wszyscy jej przedstawiciele są jajorodni. A jajo jakie jest, każdy widzi. Kształtem przypomina piłkę choć jedno bardziej pingpongową inne do rugby, a jeszcze inne plażową. Kształt jaj zależy zresztą od umiejętności lotniczych ptaka. Im lepszy lotnik, tym smuklejsze bardziej owalne są jego jaja. Im bardziej naziemny tryb życia ptak prowadzi, tym jego jaja bardziej przypominają kulę. Z wielkością jest jeszcze ciekawiej bo im mniejszy ptaszek, tym więcej proporcjonalnie musi wydać by wyprodukować jajo. Struś przeznacza na jedno 1/60 masy swojego ciała a koliber aż 1/9. Rekordzistką poświęcania jest kiwi. Ten ptak wielkości kurczaka znosi jaja trzykrotnie większe od kurzych. 4 jaja kiwi ważą razem tyle co znosząca je samica. Każde ptasie jajo ma twardą skorupkę. W trakcie rozwoju zarodka skorupka ta staje się coraz cieńsza, gdyż zawarty w niej wapń jest stopniowo wbudowywany w kości rozwijającego się we wnętrzu ptaka. Skorupka skorupce nierówna. Do rozbicia kurzego jaja nie potrzeba zbyt wiele siły, o czym możesz się przekonać robiąc sobie jajecznicę. Spróbuj jednak rozbić w ten sposób jajo strusia a spotka Cię przykra niespodzianka. Do przebicia takiej skorupy potrzebna jest piła albo wiertarka. Wszystko po to, by chronić rosnący we wnętrzu jaja zarodek. Rozwija się on z tarczy zarodkowej powstającej na powierzchni żółtka które jest dla niego źródłem pokarmu. Z kolei otaczające żółtko białko chroni przed bakteriami, wyschnięciem i amortyzuje wstrząsy. Wymianę gazową, czyli oddychanie umożliwiają zarodkowi pory w skorupce jaja oraz komora powietrzna, dzięki której pisklę może oddychać w ostatnich dniach przed wykluciem. Jaja mają też na powierzchni swoistą osłonkę antybakteryjną dzięki której zarodek jest chroniony przed drobnoustrojami. My korzystamy z tej właściwości niejako przy okazji. Dzięki osłonce jaja są bowiem żywnością o stosunkowo długim okresie przydatności do spożycia nawet w stanie surowym o ile nie umyje się ich detergentem który usuwa tę ochronną osłonkę. Ale, ale... powiesz, przecież jadam jajka i jakoś nigdy nie znajduję w nich żadnego zarodka. Cóż, my hodujemy kury, przepiórki i inne ptaki specjalnie, by znosiły jaja do tego w o wiele większej liczbie niż w naturze byłyby w stanie wysiedzieć a w trakcie ich pracy nie dopuszczamy samców do samic. W przyrodzie jest inaczej. Choć niemal każdy gatunek ptaka potrafi składać jaja bez udziału samca rzadko który to robi. W końcu, jak już wspomnieliśmy wcześniej jajo to ogromny wydatek energetyczny dla samicy. Po co zatem miałaby się męczyć gdyby jej praca nie dawała szansy na przedłużenie gatunku. Z reguły zawsze znajdzie się samiec chętny do zapłodnienia, więc jaja się nie marnują. Gdyby jednak plemnika zabrakło wiele ptasich samic po prostu wchłania takie niezapłodnione jajo, żeby nie marnować wykorzystanych do jego stworzenia substancji odżywczych. A jak dochodzi do zapłodnienia? Strategie zdobywania samicy są różne ale zapłodnienie zawsze jest wewnętrzne. To trudne, bo większość ptaków nie ma... hmm... zewnętrznych narządów płciowych. Zachowało je tylko 3% gatunków w tym kaczki, gęsi, łabędzie i strusie. Reszta musi radzić sobie inaczej. W trakcie kopulacji samiec i samica po prostu stykają się kloakami, czyli otworami które są końcowym elementem układu moczowego pokarmowego i rozrodczego. I w tej krótkiej chwili plemniki muszą się znaleźć w drogach rodnych samicy. Jeśli pamiętasz nasze filmy o gadach to pewnie wiesz, że potrzebują odpowiedniej zwykle dość wysokiej temperatury. Właściwą ciepłotę zapewnia jajom matka ojciec lub oboje rodzice na zmianę wysiadując je. Zwykle w gnieździe. Wysiadywanie jaj, a później karmienie piskląt to praca na pełen etat. Nic dziwnego, że w tym czasie ptaki łączą się w pary. Samiec może przynosić pożywienie wysiadującej jaja samicy, może zmieniać ją w gnieździe albo, jak w przypadku pingwinów całkowicie przejąć rolę inkubatora i dbać o jajo, podczas gdy samica regeneruje siły po jego zniesieniu. Ciekawą strategię prezentują nogale. U tych ptaków wysiadywanie spada na samce. Ale sprytnie wymigują się one od tego obowiązku budując z ziemi, gałęzi i roślinnych szczątków coś w rodzaju inkubatora, który wyręcza ich w wysiadywaniu jaj i pozwala na przykład zdobywać w tym czasie pokarm. Młode nogale wylęgają się już w pełni opierzone i zdolne do lotu. Od początku muszą same się o siebie troszczyć i w zasadzie nigdy nie poznają swoich rodziców. Nogale to przykład strategii zwanej zagniazdownictwem. Pisklęta zagniazdowników zwykle wylęgają się niemal jednocześnie i opuszczają gniazdo od razu po wykluciu. Są samodzielne, mają pióra, widzą i potrafią zdobywać pokarm albo przynajmniej zjadać ten wyszukany przez rodziców. Znanymi Ci pewnie z najbliższego otoczenia zagniazdownikami są kaczki, gęsi i łabędzie. Na drugim biegunie są ptaki, których młode rodzą się zupełnie nieporadne często ślepe i nagie, a co najwyżej pokryte rzadkim puchem, zupełnie nieprzydatnym podczas latania czy pływania. Jedyne, co potrafią, to szeroko rozdziawiać dzioby i krzykiem domagać się pożywienia. Wymagają stałej opieki rodziców którzy muszą je nie tylko karmić ale i ogrzewać. I to przez długi czas. Nawet 12 tygodni. Takie gatunki nazywamy gniazdownikami. Należą do nich zięby, wróble, sowy, czaple myszołowy czy orły, a także kukułki. Tak, tak, pisklę kukułki to gniazdownik tyle, że wychowywany w nie swoim gnieżdzie. Niezależnie od tego, do której grupy należy pisklę, każde musi się opierzyć czyli wymienić dziecięcy puch na pióra. A ponieważ pióra są trochę jak sierść czy włosy zwierzę musi je wymieniać regularnie w miarę, jak się zużywają. Większość nie wymienia wszystkich piór jednocześnie. Zresztą nic dziwnego, bo bez piór trudno się fruwa, za to łatwo zostać czymś obiadem. Wyjątkiem są ptaki blaszkodziobe jak gęsi czy kaczki. One gubią pióra w jednym czasie. Przed jesienną migracją i potem na kilka tygodni stają się nielotami. A teraz zadanie dla Ciebie. Weź surowe jajo w skorupce szklankę i ocet. Zalej jajo w szklance octem i poczekaj, najlepiej tydzień. Jeśli nie chce Ci się tak długo czekać włącz film i zobacz, co się z nim stało. Jeśli starczyło Ci cierpliwości i po tygodniu udało Ci się takie jajko wyłowić to wiesz, że choć zachowało swój kształt, stało się bardzo miękkie, jak guma. To reakcja chemiczna octu ze składnikami skorupki jaja sprawiła że straciło swoją twardość. Stało się miękkie i elastyczne. Co ciekawe, każde jajo na początku swej drogi w ptaku jest elastyczne. Twardości nabiera z czasem w miarę, jak zbliża się termin jego zniesienia. Wszystkie ptaki są jajorodne a zapłodnienie jest wewnętrzne. Jaja zazwyczaj składane są w gnieżdzie i tam wysiadywane do momentu wylęgu piskląt. Jeśli młode wykluwają się nieporadne ślepe i pozbawione piór, wymagają stałego ogrzewania i karmienia w gnieździe to nazywamy je gniazdownikami. Do gniazdowników zaliczamy między innymi zięby, wróble, sowy, dzięcioły myszołowy, orły. Zagniazdowniki lęgną się wyposażone w pióra lub gęsty puch, od razu widzą chodzą lub pływają i opuszczają gniazdo niedługo po wykluciu. Potrafią same zdobywać pożywienie. Do zagniazdowników zaliczamy między innymi kury, kaczki, gęsi i łabędzie. Na dzisiaj to już wszystko. Obejrzyj nasze pozostałe filmy z tej playlisty, a po więcej materiałów zajrzyj na naszą stronę pistacja.tv

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Angelika Apanowicz

Lektor: Weronika Brzezińska

Konsultacja: Małgorzata Załoga, Anna Suska

Grafika podsumowania: Magdalena Adamska

Materiały: Weronika Brzezińska, Magdalena Adamska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Анна Альохіна, Раїса Скорик

Montaż: Weronika Brzezińska, Magdalena Adamska

Doświadczenia: Angelika Apanowicz, Szkoła ProFuturo

Animacja: Magdalena Adamska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

harabe 1001 (Licencja Pexels)
cottonbro (Licencja Pexels)
Adolphe Millot (Domena publiczna)
pch.vector (Licencja Freepik)
freepik (Licencja Freepik)
Shadow Warrior (Licencja Pexels)
M. Rohana (Licencja Pexels)
ROMAN ODINTSOV (Licencja Pexels)
Joseph Vogel (Licencja Pexels)
Auckland War Memorial Museum (CC BY 4.0)
Willem Hoekstra, fotograaf (CC BY-SA 4.0)
pch.vector (Licencja Freepik)
Free Videos (Licencja Pexels)
Tom Fisk (Licencja Pexels)
Dr.Vivasayam YouTube Channel (Licencja Pexels)
Pixabay (Licencja Pexels)
Karolina Grabowska (Licencja Pexels)
lam loi (Licencja Pexels)
ANURAJ M S (Licencja Pexels)
Md Amir Khan (Licencja Pexels)
Gilmer Diaz Estela (Licencja Pexels)
Wing Yi Yong (Licencja Pexels)
Pixabay (Licencja Pexels)
Linda Luz (Licencja Pexels)
brgfx (Licencja Freepik)
GabrielBuissart (CC BY-SA 3.0)
cottonbro (Licencja Pexels)
KoolShooters (Licencja Pexels)
Yogendra Singh (Licencja Pexels)
Anthony (Licencja Pexels)
Daisy Kun (Licencja Pexels)
ROMAN ODINTSOV (Licencja Pexels)
brgfx (Licencja Pexels)
macrovector (Licencja Pexels)
macrovector (Licencja Pexels)
Los Muertos Crew (Licencja Pexels)
Attila Oláh (Licencja Pexels)
Ganga Chettri (Licencja Pexels)
margulo (Licencja Pexels)
Magda Ehlers (Licencja Pexels)
Francesco Ungaro (Licencja Pexels)
Zina Deretsky, National Science Foundation (Domena publiczna)
Ella Wei (Licencja Pexels)
Abdullah Manaz (Licencja Pexels)
Borja Lopez (Licencja Pexels)
Jose Lima (Licencja Pexels)
JJ Harrison (CC BY-SA 3.0)
benjamint444 (CC BY-SA 3.0)
David Lochlin (CC BY 2.0)
Brian Ralphs (CC BY 2.0)
gailhampshire (CC BY 2.0)
Dr. Fast (CC BY 3.0)
Jim Bendon (CC BY-SA 2.0)
Patrimonio Natural de Castilla y León (CC BY 3.0)
Eaktas06 (Liencja Pixabay)
Mikhail Nilov (Licencja Pexels)
Pixabay (Licencja Pexels)
Khor Harn Sheng (CC BY 3.0)
Montana Vagabond (CC BY 3.0)
Sertan Yaman (CC BY 3.0)
Stephen de Vere (CC BY 3.0)
Pixabay (Licencja Pexels)
USFWS - Pacific Region (Domena publiczna)
Jordan Schwartz (CC BY 2.0)
jLasWilson (Licencja Pixabay)
Linda Luz (Licencja Pexels)
Horst Frank (CC BY-SA 3.0)
kostkarubika005 (Licencja Pixabay)
satynek (Licencja Pixabay)
Andrzej Bogusz (CC BY 3.0)
Gougoune (Licencja Pixabay)
mda621326 (Licencja Pixabay)
FolsomNatural (CC BY 2.0)
Qatar&Me from Doha, Qatar (CC BY 2.0)
RoyBuri (Licencja Pixabay)
NickyPe (Licencja Pixabay)
NickyPe (Licencja Pixabay)
Vimeo-Free-Videos (Licencja Pixabay)
Tutti Martin (Licencja Pexels)
Anastasia Shuraeva (Licencja Pexels)
Grenadille (CC BY-SA 4.0)
pxhere (CC0)
polyfish (Licencja Pixabay)
Klaus Nielsen (Licencja Pexels)
loilamtan (Licencja Pixabay)
gayulo (Licencja Pixabay)
Ross Mitchell (CC BY 3.0)
AlternateFarmhand1 (CC BY 3.0)
Gary Leavens (CC BY-SA 2.0)
AnniesPlanet (Licencja Pixabay)
Qatar&Me from Doha (CC BY 2.0)
homecare119 (Licencja Pixabay)
RODNAE Productions (Licencja Pexels)
Klaus Nielsen (Licencja Pexels)
AnniesPlanet (Licencja Pixabay)
klimkin (Licencja Pixabay)
Pixatraumnutzer (Licencja Pixabay)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)
Freepik (Licencja Flaticon)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg