Z tego filmu dowiesz się:

  • jak wygląda chromosom,
  • jaka jest liczba chromosomów w komórkach somatycznych człowieka,
  • jaka jest różnica między autosomami a chromosomami płci.

Podstawa programowa

Pobieranie materiałów

wideo ekran podsumowujący napisy

Licencja: cc-by-nc-sa.svg

Poniższe materiały są udostępnione na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.pl). Możesz je wykorzystywać wyłącznie jako całość, bez rozdzielania ich na indywidualne elementy składowe. Zabronione jest wycinanie, pobieranie, modyfikowanie, edytowanie i zmienianie elementów składowych (np. grafik, tekstów, dźwięków, logotypów). Licencja CC BY-NC-SA 4.0 nie obejmuje wykorzystywania elementów składowych w utworach pochodnych. Jeśli chcesz wykorzystać ten materiał w swoim niekomercyjnym projekcie, nie zapomnij wymienić jego autorów: Pi-stacja / Katalyst Education.

Transkrypcja

Kliknij na zdanie, aby przewinąć wideo do tego miejsca.

Ludzkie komórki mają po 46 chromosomów ale na przykład bakterie mają tylko po jednym i do tego kolistym. Nie mają też jądra więc ten chromosom pływa sobie luzem w cytoplazmie. Za rekordzistę w liczbie chromosomów uznawana jest niepozorna paproć znana po polsku jako nasięźrzał, albo język węża. Jej pojedyncza komórka może ich zawierać nawet 1440, ale tylko dlatego, że czasem po podwojeniu DNA ta komórka zapomina się podzielić. Palmę pierwszeństwa mógłby odebrać paproci maleńki pierwotniak, u którego stwierdzono ponad 16000 elementów zawierających DNA ale w większości to tylko pojedyncze geny każdy w kilkudziesięciu kopiach więc za prawdziwe chromosomy trudno je uznać. O chromosomach człowieka, ich budowie i funkcjach opowiem ci w tym filmie. W innym filmie tej playlisty opowiadamy o DNA i o tym, że jest w nim zakodowana instrukcja powstawania i działania całego naszego organizmu. Taka instrukcja znajduje się niemal w każdej komórce. To znaczy, że prawie każda spośród około 40 bilionów komórek budujących nasze ciało przechowuje w sobie pełną instrukcję człowieka czyli zestaw jego wszystkich występujących i potencjalnych cech. Cechy takie, jak na przykład niebieskie oczy czy splatanie dłoni - jedni robią to zakładając prawy kciuk na lewy a drudzy odwrotnie - są zapisane w DNA. Fragment DNA kodujący jedną prostą cechę, nazywamy genem. No dobrze, ale człowiek ma mnóstwo cech. Łączna długość DNA zawartego w jednej ludzkiej komórce to około 4 metrów. Jak ono się tam mieści?! Sekret tkwi w upakowaniu. Helisa DNA, o której mówiliśmy w innym filmie jest dodatkowo ponawijana na specjalne białka niczym nić na szpulkę. To pozwala upchać te metry w maleńkim jądrze komórkowym. Gdy schrupiesz orzeszka, opowiem Ci więcej o ludzkich chromosomach. Większość ludzkich komórek ma w jądrze po 46 chromosomów nośników informacji genetycznej. Jak wygląda chromosom? Niezłą analogią może być długi balonik z którego artyści skręcają na festynach rozmaite zwierzątka. Chromosom można porównać do takiego balonika skręconego w jednym miejscu. Tyle, że balonik jest w środku pusty a chromosom - wypchany DNA. Pomyśl. Tak, jak z balonika można zrobić psa, kwiatek albo żyrafę tak w wyniku działania chromosomów Z jednej komórki powstaje cały skomplikowany organizm. Taki jak Ty. Z reguły 46 chromosomów wyłamują się komórki jajowe i plemniki. One mają tylko połowę genetycznego garnituru. Po 23 chromosomy. Jak myślisz, dlaczego tak jest? Jaja i plemniki to komórki rozrodcze które w procesie zapłodnienia łączą się ze sobą w zygotę. Ona musi mieć komplet 46 chromosomów. Tyle, co każda zwyczajna komórka ludzkiego ciała. Żeby tak się stało, po zapłodnieniu 23 chromosomy komórki jajowej łączą się w pary z 23 chromosomami plemnika. Dzięki temu wszystkie komórki nowopowstałego człowieka mają znów znajomy zestaw 46 chromosomów ułożonych w 23 pary. Gdyby nie redukcja, każde kolejne pokolenie miałoby w komórkach dwa razy więcej DNA niż poprzednie. To zaś przeważnie wychodzi na zdrowie tylko roślinom, a i to nie zawsze. O tym, czy wszystkie pary do siebie pasują powiemy po przerwie na orzeszka. W każdej parze jeden chromosom przechodzi od matki, a drugi od ojca. Chromosomy w parze są w zasadzie identyczne. To znaczy mają taką samą wielkość i taki sam zestaw genów choć niekoniecznie w takiej samej wersji. Przykładowo, od każdego z rodziców dostajemy gen na kolor oczu, ale od jednego może on być w wersji "niebieskie" a od drugiego w wersji "brązowe". Tak wyglądają 22 pary spośród 23 występujących w komórkach człowieka. Te pary nazywamy autosomami. Inaczej jest w ostatniej parze którą tworzą chromosomy płciowe a więc te odpowiedzialne za płeć człowieka. Chromosomy te mają swoje specjalne nazwy x i y. Dlaczego? Przecież mówiliśmy, że chromosomy to takie pałeczki albo baloniki z przewężeniem. Otóż kiedy komórka chce się podzielić DNA się duplikuje, o czym mówiliśmy szczegółowo w innych filmach. W efekcie tej duplikacji pojedyncza pałeczka zmienia się w podwójną, przypominającą 2 skręcone ze sobą balony. Chromosomy przyjmują w przybliżeniu kształt x. Pamiętaj jednak, że mimo iż prawie wszystkie chromosomy są podobnego kształtu to nazwa chromosom X jest zarezerwowana dla chromosomu płciowego z pary 23. X to całkiem spory kawał DNA. Za to Y wygląda przy nim jak ułomek. W pierwszym mieści się około 900 genów czyli 5% komórkowego DNA. W drugim tylko jakieś 55. Zaledwie 0,3% Są to niemal wyłącznie geny odpowiedzialne za cechy przypisane płci męskiej, takie jak zarost na twarzy czy męskie narządy płciowe oraz za powiązane z tym funkcje na przykład dojrzewanie plemników. Z faktu, że Y stracił w toku ewolucji większość materiału genetycznego wynika, że ludzki X tak naprawdę u mężczyzn nie ma pary. O ile u kobiet każdy z 46 chromosomów ma swoją parę, z którą dzieli się obowiązkami o tyle u mężczyzn X sam musi odwalać całą robotę. Nie ma zmiennika. O tym, jakie to ma znaczenie w dziedziczeniu niektórych cech opowiemy w innym filmie tej playlisty. Czas na parę pytań do Ciebie. Jeśli oglądasz uważnie nie będziesz mieć problemów z odpowiedzią. Ile chromosomów mają komórki budujące ciało człowieka? Masz rację! 46. To może na koniec coś o chromosomie Y. Którą płeć opisuje? Chromosom Y odpowiada za wykształcenie się cech męskich. Człowiek ma 46 chromosomów ułożonych w 23 pary. 22 pary to tak zwane autosomy a 23. para to chromosomy płciowe. U kobiet pełen zestaw to 22 pary autosomów plus XX a u mężczyzn 22 pary autosomów plus XY. W tej lekcji poznaliśmy ludzki genom. O tym, jak dziedziczą się różne cechy dowiesz się z innych filmów tej playlisty.

Lista wszystkich autorów

Scenariusz: Małgorzata Załoga, Angelika Apanowicz

Lektor: Dobrawa Szlachcikowska

Konsultacja: Angelika Apanowicz, Anna Suska

Grafika podsumowania: Dobrawa Szlachcikowska

Materiały: Magda Adamska, Dobrawa Szlachcikowska

Kontrola jakości: Małgorzata Załoga

Napisy: Małgorzata Załoga, Анна Альохіна

Montaż: Dobrawa Szlachcikowska

Doświadczenia: Angelika Apanowicz, Zespół Szkół ProFuturo

Animacja: Dobrawa Szlachcikowska

Opracowanie dźwięku: Aleksander Margasiński

Produkcja:

Katalyst Education

Lista materiałów wykorzystanych w filmie:

Mason Brock (Domena publiczna)
Autor nieznany (Domena publiczna)
sridxb (Licencja Pixabay)
Vera-Rodriguez M, Chavez S, Rubio C, Pera R, Simon C (CC BY 4.0)
chuduyen215 (Licencja Pixabay)
Pressmaster (Licencja Pexels)
Artem Podrez (Licencja Pexels)
ShotPot (Licencja Pexels)
Schwartz M, Rogers R, Singh S, Lee J, Loveland S, Koepsel J, Witze E, Montanez-Sauri S, Sung K, Tokuda E, Sharma Y, Everhart L, Nguyen E, Zaman M, Beebe D, Ahn N, Murphy W, Anseth K (CC BY 3.0)
Antonius Ferret (Licencja Pexels)
Antonius Ferret (Licencja Pexels)
Antonius Ferret (Licencja Pexels)
brgfx (Licencja Freepik)
Antonius Ferret (Licencja Pexels)
gziku (Licencja Pixabay)
OpenClipart-Vectors (Licencja Pixabay)
OpenClipart-Vectors (Licencja Pixabay)
Engin_Akyurt (Licencja Pixabay)
mellewol (Licencja Pixabay)
mcmurryjulie (Licencja Pixabay)
Aorg1961 (CC BY-SA 4.0)
AGeremia (CC BY-SA 3.0)
Shafin_Protic (Licencja Pixabay)
Clker-Free-Vector-Images (Licencja Pixabay)

Licencja:

Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowej

cc-by-nc-sa.svg